GH- 2018 04 Aanvulling op het Gemerts Woordenboek 2017
Wim Vos
Op 3 februari 2018 ontving ik van Martien van den Boom, die in Gemerts Heem al in 1965/’66, nr. 21, p.2-4 een eerste artikel ‘Aaw Gímmers’ publiceerde en daarna talrijke woorden en gezegdes aanleverde, een aanvulling op het in 2017 verschenen Gemerts Woordenboek. Hij was bij het opschonen van mappen en ordners, diverse briefjes met dialectwoorden tegengekomen. sommige woorden die al in het nieuwe woordenboek stonden, had hij weggegooid, andere konden als aanvulling dienen en sommige waren nieuw.
Deze geef ik hier alsnog. Ik heb ze in dezelfde vorm gegoten als de lemmata in het Gemerts Woordenboek. Daarbij heb ik niet het hele lemma met alle betekenissen gegeven, maar uitsluitend de nieuwe betekenis of een al gepubliceerde betekenis (met eventueel het vet gedrukte betekenisnummer) die het woord heeft in de nieuwe uitdrukking. Als in de toekomst deze publicatie ooit gedigitaliseerd wordt, kan deze aanvulling, hoop ik, gemakkelijk ingevoegd worden in de gedigitaliseerde versie.
I. Gímmers – Nederlands
bezwèèj
o ev/geen mv: 1. rompslomp, gedoe. (=hírrejeej).
burrie
v ev/mv -s: 1. lamoen, berrie (gew.), tweearmige disselboom v.e. kar. (Na een werkpauze:) Kòm, we moete wír in de burries: we moeten weer aan het (zware, moeilijke) werk.
dun
bn –ner, -st: 1. dun. 2. met grote tussenruimten tussen de verschillende delen of eenheden. Ze hé vort dun haor. De goej zitte dun: goede, eerlijke mensen zijn dun gezaaid.
érghajd (èrreghajd, èrregeghajd)
v ev/geen mv: een ernstige, kwalijke zaak. ’t Is nie zon èrghajd/ èrreghajd/ èrregeghajd: het is niet zo erg.
haawe
ww: (1haaw, 2/2mhawt, 3héélt, 1m/3mhaawe, 1/3hiejl, 2/2mhiejlt, 1m/3mhiejle, h. gehaawe) II.1. gaan. Wor hawd’ ’t hín: waar ga je heen?
hín (hén)
bw van plaats: heen. 1. naar een verwijderd punt. Wor hawd’ ’t hín: waar ga je heen?
hírrejeej
o ev/geen mv: rompslomp, gedoe. Dè ’s ’n héél hírrejeej: dat is me nogal wat, een heel gedoe. (=bezwèèj). [Opm: Vgl. het Ned. tw heremijntijd; ‘heremejee’ komt als tw voor in een liedje van Aart staartjes, ‘Heremejee, ik heb een 2’].
inhébbe
ww overg (vormen, zie hébbe, h. in-gehad): 3. te betekenen/beduiden hebben, voldoende van belang zijn, betekenisvol zijn. ’t Moet ’r wél van inhébbe: het moet wel belangrijk genoeg zijn.
kòp
m ev/mv –pe verkl köpke: 1. hoofd, kop. Haj worde zo kaod dèt ie mí ’ne koje kòp (boos, woedend, kwaad) no haojs ging.
kléén1
bn m ev klénne/klánne; v/o ev en m/v/o mv kléén; klánder/klánner/klénder/klééner/klénner, klánst/klénst: klein.
líllekeghajd
v ev/geen mv: lelijkheid. De líllekeghajd van dè nééj gebaow slù alles.
natteghajd
v ev/ geen mv: nattigheid. Ge mákt ’m niks wejs, haj vuult mee natteghajd.
ooëgendiender (ougendiender)
m ev/mv –s: ogendienaar, iemand die een ander naar de ogen ziet, vleier. Zonnen ooëgendiender hoewfde ’r nie baj te haole, án zo ínne hédde niks nie.
òrde
v ev/geen mv: orde. D’n dieje is nie krèk in òrde: hij mankeert iets (lichamelijk/psychisch).
ròtteghajd
v ev/geen mv: 1. rottigheid, bederf. ’t Is ’ne valappel, snèèjt ’r de ròtteghajd már aojt. 2. gemene streek. Ròtteghajd aojthaole.
taatere (taatele)
ww onoverg (-t, -de, h. getaaterd/getaateld): luid kletsen. Ze laojsterde nie már waoren elaën már tígge mekaor án ’t taatele.
verdulleme (verdummele)
tw bastaardvloek: verdomme. Verdulleme, naw stooët ik evél m’nen taën.
verdummele
tw bastaardvloek: zie verdulleme
II. Nederlands-Gímmers
bederf: klaad 6, ròtteghajd
beduiden (te – hebben): inhébbe 3
belang (voldoende van – zijn): inhébbe 3
belangrijk (- zijn): inhébbe 3
betekenen (te – hebben): inhébbe 3
betekenisvol (- zijn): inhébbe 3
boos: bruusteg, kaod, kaoj, (zie kòp 1), kotteleg, smírreg
dun (- gezaaid): (zie dun 2)
gaan (naa r een bepaald doel): ándoen I,2; haawe II,1
gedoe: begankenes, bezwèèj, gedoew, genèùjk, genaojk, hírrejeej, speul
kletsen (luid -): taatele, taatere
kwaad: bruusteg, kaod, kaoj, (zie kòp 1), kotteleg, smírreg
lelijkheid: líllekeghajd
mankeren: hébbe, mekeere, (zie òrde)
nattigheid: natteghajd
ogendienaar: ooëgendiender, ougendiender
orde: òrde
rompslomp: begankenes, bezwèèj, gedoew, hírrejeej, ópstand
rottigheid: ròtteghajd
streek (gemene -): ròtteghajd
verdomme: gòdverdorrie, gòrdie, gòrdölme, gòrdorrie, gòrtemiej, márdítte, pòdòmme, verdòkke, verdòmme, verdorrie, verdulleme, verdummele
werk (moeilijk, zwaar -): toewr, (zie burrie)
woedend: (zie kòp 1)
zaak (ernstige/kwalijke -): èrghajd, èrreghajd, èrregeghajd
GH-2018-04-Aanvulling-op-het-Gemerts-Woordenboek-2017.pdfGH- 2018 04 ’t Kèske van De Deel èn m’n ùrste blaow ooëg
Doriet Janssen-Munsters
Óp de pláts wor De Deel, De Paandelaor èn ’t Kraojsánd saomekòmme, dor stí ’n skon kèske èn dor wil ik ’t ’s mí állie óvver hébbe. As ik ’t kèske ziej ston mí die skon bílde d’rin, dénk ik aaltejd trug án diejen bewusten dág, begin jorre séésteg. Toen wás ónze Willy, m’nen awdsten bruujr, óvver dieje skonne, skaojne gemètselde raand án ’t looëpe óp ’t kèske, z’naajge vaasthaawend án ’t middestuk. Ik waor toen zonne snòtaop van ’n jaor òf zeuven èn kón ’t aajgelek nie aojtston dèè’k dè nie kós èn begón toe már wa te kliejre. Ik zí: “Dor kömt de pliesie án” èn tròk ’m án z’n kòrte bóksepeepkes. Blejkbaor dí ik dè ’n bietje te hárd, want ónze Willy drejgde van dè rèèndje af te skeuve èn eraf te valle. As ínnegste hawvaast zág ie de Haajlege Maria. As ik die vaastvat, daacht ie, bliejf ik wél ston. Már die stón ’r toen nòg gewoon lòs in èn haj bog z’naajge veuróvver.
“Án de kant”, riejp ie nòg èn spróng aachteróvver van ’t kèske af, gevòlgd dùr de Haajlege maogd. Ik waor toen nòg nie zo rap as naw èn ston wa verskoote umhog te bliejke èn jao, ik wiejr goewd gestraft vùr m’n gekwal want dieje gipse kòp van ’t bíld kwam krèk óp m’n ooëg terèècht èn bezèùrgde meen m’n ùrste blaow ooëg. Ik kan me hèrinnere dè Jan van Gímmert ’t bíld nètjes hí gerèstereerd èn dèt ’r haël gaow ’n smeedejzere hékske vùr kwam te ston. Èn hiejr gèèldt ok ’t spraëkwoord “wie ’n keul graoft vùr iemes anders, véélt ’r zèèlf in!”
Már ’r kwam gaow hulp van tom Assendelft, n’n aawe pliesie in reuste, vruuger bajgenaomd ‘d’n dikke pliesie’, die vruuger ’s dùr ’t ejs zákte, toen ie de kénder wo wégjaoge die án ’t skátse waore óp te deun ejs van ’t baojtegraft*. Haj ha ’t haël vùrval zien gebeure vanaojt z’n kefee án d’n óvverkant. Ik lág wa te piejrooëge, half baojte wéste.
Toen ie maj óvveránd zétte, kós ’k nèt twaë maëter looëpe, um ’r vervòlges wír nír te kwákke. Daogs dornoo mós ik wír no de Paandelerskool èn wiejr d’n állengen dág aojtgeskólde vùr blaow praojm, want zooë zág m’n ooëg eraojt! Naë, dan waor tikkertje speule um ’t kèske tòch veul skonner! Èn zooë, rèècht tíggenóvver dèkèske, hadde ’t pèèjke van Graarda de mikker van ’t gruuntewinkeltje. Die wonde daor mí hullie truus èn bruujr Frans. As ge dor in liejpt, kwaamde óp d’n Bluumerd aojt, baj de port van hullie-jen appelboogerd. Linksaf goongde no de Haog èn rèchs koonde no Hárrie de Neel ’raojt kòmme. Dè wás rèècht tíggenóvver óns haojs. Naw, m’n neecht aojt Hèlmend èn ikke kwaome van de Haog af langs dè pùrtje mí die skon appel ’raachter. m’n neecht zí: “Ik gou hiejr wa van die skon appel vatte, kòm óp!” Ik zí: “Dè dèùrf ik nie want Frans de mikker stí daor án de wég óp d’n aojtkiejk èn ie kiekt no de Paandeler èn ’t Kraojsánd.”
Ik blíf óp d’n aojtkiejk ston èn m’n neecht plukte zo vlug as ze kós de skonste appel af in hog tèmpo. Jao, Frans ha wél ’ne kaër umgekeeke, már dí nèt òf ie niks zág, waandelde richteng Hárrie de Neel èn liejp daor mooj no óns toew. terwejl m’n neecht eraojt zág òf ze in mós kooëpe, liejpe waj saome rèècht in de faojk van Franse. Haj zí tíggen heur: “Wa hédde gaj daor?” Èn zoas ge van ’n èchte Hèllemóndse zòt verwaachte, zí ze niks as “Hoezoo?”, d’r trèùjke ónder goewd vaasthaawend dèt ’r nie alles aojt zò valle. “Doe die haand ’s ewég”, zí Frans èn jawél, dor viejl d’re winst óvver ’t Bluumerdtpèdje!! Ik begón ’t steeds benaawder te kriejge toen Frans zí: “Ópraope gállie èn vlug!!” “Jao”, zí ze, “dan slodde gaj meen daolek tígge m’n orren án.” “Wor kòmme die appel vandon?”, vroeg ie. “Oo”, zí ze, “die hébbe we van óns tante Anna gekrígge. Dor kòmme waj naw vanaf”. “Ge liejg ’t”, zí Frans, “ik héb gezien dè ge in m’nen boogerd waort, dus rápt ze már gaow óp!!” Jao, toen kónne we gínne kant mír óp èn hébbe we dè már gedon. Dè wás ok mee de lééste kaër dèè’k vùr iemeze óp d’n aojtkiejk ging ston…
* ’t baojtegraft = de buitengracht (oud Gemerts).
Tekst uitgesproken tijdens de achtste Middeg van de Gímmerse Taol op zondag 15 november 2015; omspelling: Piet Vos.
GH-2018-04-’t-Kèske-van-De-Deel-èn-m’n-ùrste-blaow-ooëg.pdf