GH-2022-1 Vuistdik boek over Gemertse commandeur

Hein van Dooren

Harvey Otten verbindt historie en fantasie in roman over Ambrosius van Virmundt

De meeste Gemertenaren zullen de Virmundtstraat wel kennen, maar er zijn er weinig die weten wie er schuilgaat achter de naamgever van deze straat. Harvey Otten brengt daar verandering in met zijn historische roman over deze voor Gemert belangwekkende figuur. Ambrosius van Virmundt reisde in de 17e eeuw in het door oorlogen geteisterde Europa. In die zin was hij een Europeaan. Tegelijkertijd was hij Gímmers. Hij woonde vierentwintig jaar in het Gemertse kasteel.

Als Harvey Otten vroeger uit het raam van zijn ouderlijke woning keek, zag hij het Gemertse kasteel en de kerk. Dat hij daarmee als vanzelf belangstelling kreeg voor de geschiedenis van Gemert lijkt voor de hand te liggen. Toeval of niet: zijn oom Ad Otten die in hetzelfde huis aan het Ridderplein opgroeide kennen we als iemand met een niet aflatende ijver om de geschiedenis van Gemert over het voetlicht te brengen.

Architect

Harvey Otten studeerde aan de TU van Eindhoven en vertrok later naar Amsterdam waar hij een architectenbureau opzette. Zijn vrije tijd vult hij onder meer in met schrijven. Vijf jaar geleden besloot hij een boek te schrijven over een commandeur van Gemert. Hij had daarvoor iedere willekeurig commandeur als hoofdpersoon kunnen kunnen nemen, maar kwam uit bij Ambrosius van Virmundt omdat hij een goed gevoel kreeg bij die naam.

“Ik vind het een sterke naam. Sterker dan die van bijvoorbeeld Wassenaar of Van Loë. Virmundt sprong er voor mij uit,” zegt Otten. Dat zijn gevoel hem niet bedroog, bleek toen hij zijn zoektocht begon naar het leven van Virmundt, die is geboren ergens in de jaren tussen 1613 en 1617 en overleed in 1684. “Ik bleek met hem precies in de tijd te zitten waarin Gemert zijn zelfstandigheid terugkreeg na veertien jaar Staatse overheersing.” In februari 1648 verkwanselde de toenmalige commandeur Van Hoensbroek de commanderij Gemert. Met behulp van vijfhonderd ruiters en soldaten van het Hollandse garnizoen werd Gemert ingenomen. Een half jaar later verjoegen de Staatsen alle priesters in de Meierij en Gemert en droegen de kerken over aan de protestanten. Van Hoensbroek liet zich in Gemert zelden nog zien. Hij leefde met zijn maîtresse in Den Haag.

Relevant

Veertien jaar later kreeg de Duitse Orde Gemert weer terug. Dan komt de naam van de Gemertse commandeur Ambrosius van Virmundt als relevant persoon tevoorschijn. Zijn handtekening staat op het soevereiniteitsakkoord van 14 juni 1662 waarop ook de handtekening prijkt van Johan de Witt, raadspensionaris van het gewest Holland en daarmee de belangrijkste politicus van de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden. Voorgaande geschiedenis is als historisch gegeven vaker beschreven. De verdienste van Harvey Otten schuilt in het feit dat hij laat zien waar een commandeur als Virmundt vandaan kwam, uit wat voor familie hij stamde en wat hij nou eigenlijk voorstelde.

Met het boek van Otten, die tijdens zijn speurtocht diep graaft in Duitse bronnen, wandel je als lezer door de geschiedenis van het Heilige Roomse Rijk, waaraan de Duitse Orde gelieerd is. Het is een Europese geschiedenis vol oorlog en geweld. De vader van Ambrosius, Johann van Virmundt (1581-1632), was een generaal-majoor die in naam van de Katholieke Liga vocht tegen alles en iedereen. Zelf kwam hij op een gewelddadige manier om het leven. Een Franse kolonel joeg hem een kogel door het lijf.

Met een imposante literatuurlijst laat Otten zien waar hij de inspiratie voor zijn boek vandaan haalde. Eén bron staat hem in het bijzonder bij. Het betreft het boek Alvera von Virmond, Biographie eines heiligmäßigen Lebens, waarin het leven van een jongere zus van Ambrosius wordt beschreven. Zij was priores van een klooster in Gulik. Een gelukkig leven was haar niet beschoren. Zij geselde zichzelf en stierf een zelfgekozen hongerdood ter meerdere eer en glorie van de Almachtige God.

Voor Otten vormen dergelijke bijzondere historische feiten een uitgelezen kans om als romancier aan de slag te gaan. Hij verbindt de historie met zijn fantasie en laat, in het geval van Alvera, de machteloosheid van Ambrosius Virmundt voelen tegenover zoveel levenshaat.

Het boek staat vol met dergelijke literaire verbindingen. In een van de hoofdstukken beschrijft Otten de bestorming van de stad Calbe. Uit historisch onderzoek blijkt dat er tijdens de chaos van die slachtpartij een adellijk kind is gered dat later trouwde met een Zweedse generaal. In het boek redt Ambrosius het kind. Of hij dat daadwerkelijk gedaan heeft, is onwaarschijnlijk. Feit is dat Ambrosius erbij was toen zijn vader Johann de stad platbrandde.

Feiten en fantasie

Otten zegt dat negentig procent van zijn boek is gebaseerd op historische feiten en dat tien procent is ontsproten aan zijn fantasie. Uit de literatuurlijst blijkt dat hij niet over een nacht ijs is gegaan. Alles wat hij leest kan tot inspiratie leiden ter vervolmaking van zijn historische roman. Zo schrijft hij over de spraakverwarring binnen de keizerlijke troepen van het Heilige Roomse Rijk met huurlingen uit alle windstreken. Hij parafraseert daarbij op een uitspraak van Karel V, zoals die is opgetekend in de memoires van Guillaume van Male. ’De keizerlijke familie spreekt Spaans tot God, Italiaans met vrouwen, Frans onder mannen en Duits tegen hun paard’.

Een romanschrijver kan met de hoofdpersoon en de figuranten in zijn boek alle kanten op. Otten kiest ervoor om Ambrosius het karakter te geven van een edelmoedige en eerbare ridder. De basis van die karakterisering is het grafschrift waarvan de Latijnse tekst in 1844 is opgetekend. Daarin wordt Virmundt bestempeld als een zachtmoedige man, deugdzaam, ‘vader van de armen, voogd van de wezen.’ Voor Gemertenaren uit de negentiende eeuw was dat trouwens geen reden hem op het schild te hijsen. Zij ruimden zijn graf in de kerk inclusief het lovende grafschrift. Niets is er van hem in de Gemertse kerk – die hij evenals het kasteel renoveerde – terug te vinden. Lange tijd moest hij het doen met een straatnaam. Nu is daar dus een vuistdikke historische roman bijgekomen.

Schrijver: Harvey Otten
Titel: Virmundt Uitgeverij: Olivia Media, 448 pagina’s
Prijs: 22,50 euro

Het boek is te koop bij boekhandel Wijn en in de webshop van de heemkundekring die op internet te bereiken is via de link www.heemkundekringgemert.nl/product/ virmundt/.

Auteur Harvey Otten in de naar de hoofdpersoon in zijn boek genoemde Virmundtstraat. (Foto Paul Verhees)

Harvey Otten kijkt vanuit zijn ouderlijke woning aan het Ridderplein uit op het kasteel waar Ambrosius van Virmundt in de zestiende eeuw de scepter zwaaide. (Foto Paul Verhees)

Het boek over Ambrosius Virmundt zal in Gemertse boekenkasten niet misstaan. (Foto Paul Verhees)   

Wat vindt Ad Otten ervan

Ad Otten ervoer het als een ‘heel bijzondere verrassing’ toen zijn neef Harvey hem vertelde dat hij een roman over Virmundt bijna had afgerond. “Ik wist er niks van en had ook niks verwacht”, vertelt Ad, “maar ik ben zeer onder de indruk. Ik heb het boek in een adem uitgelezen.” Volgens Ad is er over Virmundt nog niet veel geschreven. Omdat Harvey veel Duitse bronnen gebruikt komen er zaken aan het licht die in Gemert onbekend waren, vooral omdat hij Ambrosius van Virmundt en zijn familie plaatst in de brede Europese geschiedenis “Ik dacht in eerste instantie ook: wat moet ik met een roman. Maar ik sta ervan te kijken hoe hij historische fragmenten verwerkt in zijn boek. Door het verhaal in een romanvorm te gieten, maakt hij het verhaal sluitend. Hij ziet de betrekkelijkheid daarvan ook wel in, maar hij legt er ook verantwoording over af. Ik vind het een geweldige prestatie.”

Over het boek

De historische roman Virmundt bestaat uit 28 hoofdstukken met telkens als uitgangspunt een plaatsnaam waar de gebeurtenissen zich afspelen. Elk hoofdstuk wordt voorafgegaan door een historische verantwoording. Om de lezer van Gemerts Heem een indruk te geven van de werkwijze van Harvey Otten volgt op de volgende pagina’s in de opmaak van het boek een deel van het hoofdstuk over Gemert.

Voor tekst in PDF met afbeeldingen