GH-2021-03 Aanvulling Gemerts Woordenboek
Wim Vos
Op 28 december 2020 kreeg ik van Martien van den Boom weer een stuk of twintig aanvullingen op het GWB 2017.
Martien twijfelde bij sommige woorden en uitdrukkingen of die echt algemeen Gemerts waren of alleen in zijn familie bekend. Over die twijfelgevallen heb ik met Harry Slits en Piet Vos overlegd. Gelukkig bleken bijna alle aanvullingen waardevolle bijdragen te zijn, waarvoor onze hartelijke dank. Op 26 januari 2021 kreeg ik van Jo van den Elzen-van Berlo ook weer wat aanvullingen. Tevens heb ik van de gelegenheid gebruik gemaakt om een fout in Gemerts Heem 2020, nr.1 te verbeteren (zie kultuujr). Tenslotte zijn twee spelfouten in de oorspronkelijke tekst van het GWB 2017 verbeterd (zie klòtstaëke en staëke in het lemma klòtstaëke).
Zoals gebruikelijk in Gemerts Heem zijn de nieuwe lemmata in dezelfde vorm gegoten als de lemmata in het Gemerts Woordenboek 2017 t.b.v. een gemakkelijke digitalisering later. Tenslotte wederom een woord van dank aan Harry Slits voor zijn tijdrovende, uiterst nauwkeurige correctie van dit artikel.
Gímmers – Nederlands
aojtlaajke (aojtlèèjke)
ww onoverg (-t aojt, -te -, h. aojtgelaajkt/ -gelèèjkt): uitlekken.
aord (aard)
m ev/geen mv: 4. karakter. Dè zit in z’nen aord.
baon
v ev/mv -e verkl bántje: 1. strook, baan. Iejt óp de laang baon skeuve: iets uitstellen.
begaëve
ww (vormen, zie gaëve, h. begívve): 1. het begeven, bezwijken. Z’nen trékker hég ’t begívve: zijn tractor heeft het begeven, is bezweken. 2. doodgaan, sterven. Haj hég ’t begívve toew ie taagenteg waor.
binnevètter
m ev/mv -s verkl -tje: introverte man. Haj ’s ’nen èchten binnevètter, ge kaomt ’r nie hèndeg aachter wat ie ècht mééngt.
fraojte
ww overg (-te, h. gefraojt): fruiten (in kokend vet). Ge moet die jaojn már ífkes fraojte.
gawzat
bw van tijd: spoedig. Òf Gímmert gewònnen hé hùrde gawzat.
gelaoje
bn pred: woedend, ziedend. Èn ik worde me tòch gelaoje!
gindsópin
bw van plaats: ginderheen, derwaarts, daarheen, verderop, die kant uit/op. Vùrloopeg is ’t wír èlken dág gindsópin: voorlopig is het weer elke dag daarheen (bv naar je werk).
inwérke
ww onoverg (vormen, zie wérke, h. in-gewerkt): beïnvloeden (elkaar -). Dè wérkt óp mekaoren in: het ene beïnvloedt het andere.
klòtstaëke
ww (uitsl infin): turfsteken. Klòtstaëken is zwaor wèèrk. Haj ’s klòt wízze staëke.
klòtstaëker
m ev/mv -s: turfsteker. Z’ne grotvádder waor klòtstaëker in de Píl.
knal
m ev/mv -le verkl knèlleke: knal. Mí naj-jaor héb oew héél wa knallen èn knèllekes gehèùrd.
kultuujr
m ev/mv -tuure: kultuur. (gez, zie boewr).
laajke (lèèjke)
ww (-t, -te, h. gelaajkt/gelééjkt)
I. onoverg: lekken. ’t Laajkt/ Lèèjkt as ’n zeef. De geut laajkt/lèèjkt.
II. overg. lekken. Die waoge laajkt/lèèjkt ollie. (Vgl aojtlaajke/ aojtlèèjke).
naachtraovelder
m ev/mv -s: nachtbraker, iemand die het altijd laat maakt. [Opm: Vgl WBD, Deel III, sectie 3, afl. 1 geeft op p. 45/46 voor nachtbraken o.a. ‘nachtraven’ als vrij frequent in Oostnoordbr.; in Nuenen ‘nachtdraven’ en in St-Anthonis ‘nachtgraven’; VD geeft als tweede betekenis van de vogelnaam ‘nachtraaf’: iemand die ’s nachts doende is (m.n. met stelen of losbandigheid)].
noolooëpe (-loupe)
ww overg (vormen, zie looëpe/loupe, h./is noogelooëpe/ noogeloupe): 3. nalopen, voortdurend moeite doen om bij iets te zijn of eraan deel te hebben. Die ziekt zit tíggeworreg óvveral èn nérges, már ik loup ’t nie noo.
platlooëpe (-loupe)
ww overg (vormen, zie looëpe/ loupe, h. platgelooëpe/ platgeloupe): 1. platlopen, bv van gras. As we gónge voetballe, liejpe we ’t gras van de wèèj plat. 2. (figuurlijk:) ergens veel komen. Haj hé baj z’nen buurman de deur platgeloupe.
skómpes
o ev geen mv: schompes, in de verb. z’naajgen ’t skómpes wérke: zich te barsten werken. [Opm: recente ontlening aan de Ned. volkstaal]. Die klòtstaëkers hébbe d’raajge ’t skómpes gewérkt in de Píl.
spitse (spits)
m ev (zelfst gebr bn): toren(spits). (Als over de verre toekomst werd gesproken, zei een oudere:) Oo, jónge, dan ligge waj allaang ténge de spitse: dan zijn wij al dood en begraven.
straojne
ww onoverg (-t, -de, h. gestraojnd): struinen, snuffelend rondlopen om te zien of men iets van zijn gading kan vinden. Haj straojnde dik dùr de bòsse um kneengd te vange.
tíggestròps
bn 1. tegen de loop-/rijrichting in. Haj liejp tíggestròps de kéérk aojt. Haj reej tíggestròps de straot aojt. 2. tegendraads. Haj is gínnen hèndege um mí te wérke, haj kan nògal tíggestròps zén.
umhogvalle
ww onoverg (vormen, zie valle, is umhoggevalle): omhoogvallen. Verstaand had ie nie, már haj ’s umhoggevallen èn evél wéthaawer geworre.
verdaojstere
ww overg (-t, -de, h. verdaojsterd): 1. verduisteren, het licht wegnemen. In d’n orlòg moese we òns haojs verdaojstere. 2. (van geld). Haj hé gèld verdaojsterd van z’nen bás.
verklooëte (verkloute)
ww overg (1verklooët, 2/2m/3verklot, 1m/3mverklooëte, 1/2/2m/3/1m/3m verklotte, h.verklot): verkloten, verknoeien. Ik héb m’nen tejd ’n bietje verklot.
verstaand
o ev/geen mv verkl -stèèndje: verstand. (Uitroep als iemand iets heel doms zegt of doet:) Wan verstaand. (Van iemand die onwijze dingen doet omdat zijn verstandelijke vermogens (nog) beperkt zijn, vergoelijkend:) Dè is ’t kléén verstaand.
vètkwal
m ev/mv -le verkl -kwèlleke: 1. vetrand, stukje vet aan vlees. Die vètkwalle hoewfde nie óp te aëte. 2. vetzak, dikzak. Wa hédde naw án zonne vètkwal baj ’t voetballe?
vùrlooëpeg
bw van tijd: voorlopig. Vùrlooëpeg blie alles hiejr’tzèlfde.
Nederlands – Gímmers
begeven (’t -): begaëve (’t -)
beïnvloeden (elkaar -): inwerke
bezwijken: begaëve (’t – )
dikzak: vètkwal 2
doodgaan: (zie afpikke), begaëve (’t -), dooëdgon, doudgon, hímmele, kepòtgon (van dieren, mensen)
fruiten: fraojte
karakter: aard 4, aord 4
knal: knal
komen (ergens veel -): platlooëpe 2, platloupe 2
kultuur: kultuujr
lekken: laajke, lèèjke
man (introvert): binnevètter
nachtbraker: aovenduujl, naachtraovelder
nalopen: áchternoolooëpe, afternoolooëpe, afternooloupe, noolooëpe, nooloupe
omhoogvallen: umhogvalle
platlopen: platlooëpe 1, platloupe 1
schompes: skómpes
spoedig: gaow II, gaowèèchteg, gawzat
sterven: (zie afpikke), aftélle, begaëve (’t -), hímmele, (zie jas), kepòtgon, (zie leujke), stèèrve, verrèkke
struinen: straojne
tegen de rij-/looprichting in: tíggestròps
tegendraads: (zie riejk 1), tíggestròps
turfsteken: klòtstaëke
turfsteker: klòtstaëker
uitlekken: aojtlaajke, aojtlèèjke
uitstellen: aojtstélle 2, (zie baon 1)
verduisteren: verdaojstere
verkloten: verklooëte, verkloute
verknoeien: verklooëte, verkloute
vetrand (stukje vet aan vlees): vètkwal 1
vetzak: vètkwal 2
voorlopig: vùrlooëpeg
werken (gewoon – en hard -): krabbe, heuve, kroomligge, ossele, peeze, piezákke, pízzeke, (zie skómpes), (zie stonde), wérke
woedend: gelaoje
ziedend: gelaoje