GH-2023-1-Aanvulling Gemerts Woordenboek
Voor opmaak in pdf: klik hier
W i m Vo s
Aanvulling Gemerts Woordenboek
In 2021 heb ik het bekende sprookje ‘Hans en Grietje’ van de Gebroeders Grimm (in de vertaling van Nico Rost in Deel I van Uitgeverij Het Spectrum, Utrecht/Antwerpen) vertaald in het Gímmers, waarbij ik me enigszins heb laten beïnvloeden door een Brabantse versie. Ik deed dat om ontbrekende woorden in mijn Gemerts Woordenboek van 2017 te achterhalen. Bij het zoeken naar de woordenschat voor dat woordenboek ontdekte ik dat mijn talrijke zegslieden vooral zeer afwijkende woorden aandroegen, waarvan ze dachten dat ik die niet zou hebben in mijn verzameling. Bovendien wist ik dat ik om gezinstaal of ideolect te voorkomen, woorden moest vermijden die alleen mijn familie en ik kenden. Sprookjes hebben het voordeel dat ze in eenvoudige volkstaal overgeleverd worden (en later opgeschreven). De kans is dus groot dat je ook eenvoudige woorden tegenkomt die ook in het Gemerts dialect voorkomen en dus ook thuishoren in een Gemerts Woordenboek. Hieronder de resultaten voor Hans èn Grietje. De voorbeeldzinnen bij de woorden zijn zo algemeen mogelijk gehouden en niet noodzakelijk letterlijk uit het sprookje. De resultaten vanuit andere sprookjes volgen nog.
Mijn dank aan Harry Slits voor zijn medewerking.
flikker 3
v ev/geen mv: lor, zier. Gín flikker: niets. Haj duu
d’n állengen dág gín flikker: hij doet de hele dag
geen lor. Gaj wít ok gín aën flikker: jij weet ook
helemaal niets.
fóntejn
m ev/mv -e: verkl -tje: 1. (imkerij:) voederbak. 2.
fontein. ’t Wátter in ’t fóntejntje waor nòg kaaw.
gisterenaovend
bw van tijd: gisteravond. Die stèèm klónk haël
anders as gisterenaovend.
gisteremèèrge
bw van tijd: gistermorgen. Gisteremèèrge héb ik
’m nòg gezien.
kiepevlís
o ev/geen mv: kippenvlees. Ze aëte dik kiepevlís:
ze eten vaak kippenvlees.
klapkougum
m ev/geen mv: klapkauwgum. De vloewr zaot vól
mí klapkougum geplèkt.
kwattareep
v ev/mv -e: chocoladereep. Van de Éngelse sóldaote
kríg oew meekírres kwattareepe: van de Engelse
soldaten kregen we soms chocoladerepen.
lòllie
m ev/mv -s verkl -ke: lolly. De joong zaoten allemol
án ’ne lòllie te lèkke: de kinderen zaten
allemaal aan een lolly te likken.
ónderdeur
v ev/mv -dùrre verkl -dùrke: benedenste gedeelte
van een deur die in twee gedeelten is verdeeld,
vooral in oude boerenwoningen. Háns, ’t bruurke
van Grietjes, mákte de ónderdeur oopen èn sloop
no baojte.
ónderdùr
bw van plaats: onderdoor. D’n draod hóng te líg
èn haj kós ’r nie ónderdùr. Ook fig. Haj góng ’r án
ónderdùr.
ópkòmme
ww onoverg (vormen, zie kòmme, is ópgekòmme):
opkomen (van de zon, maan). De zoon kömt
al vruug óp. As daolek de maon ópkömt, dan zal
oew de wég wél trugvinge.
slaop
m ev/geen mv verkl slùpke. Èn toew viejle ze wír
in slaop.
snoeppepiejr o ev geen stofn: snoeppapier. De
gerdejne van ’t heuske van de héks waore van
snoeppepiejr.
taojt
v ev/mv -e verkl -je: 1. (mod.) tuit van de koffiepot,
theepot. 2. tuit, de spits toelopende punt
van een traan. Grietje skrùwde traone mí taojte.
toovere
ww (-t, -de, h. getooverd): 1. onoverg.: toveren,
heksen. Ge vraogt nògal wa, ik kan nie toovere.
- overg.: Ze tooverde vanalles baj-ín.
tooverdrank
m ev/mv -e verkl -drènkske: toverdrank. Dan kan
ik mee-imbesant m’n tooverdranke vèrregmaoke,
zí de héks.
traon
v ev/mv -e verkl trántje: traan Traone mí taojte
skrùwe: tranen met tuiten huilen.
trugvinge (-vénge, -vinde)
ww overg (vormen, zie vinge, h.truggevónge/-gevónde:
terugvinden. As daolek de maon ópkömt,
dan zal oew de wég wél trugvénge.
vinge (vénge, vinde)
3.’róp vinge: bedenken. Ik ving/véng/vind ’r wél
iejt óp: ik bedenk er wel iets op.
Nederlands – Gímmers
bedenken: (zie vinge 3)
chocoladereep: kwattareep
fontein: fóntejn 2
gisteravond: gisterenaovend
gistermorgen: gisteremèèrge
heksen: hékse, toovere
kippenvlees: kiepevlís
klapkauwgum: klapkougum
lolly: lòllie
lor: (zie flikker 3)
niets (helemaal -): (zie flikker 3)
onderdeur: ónderdeur
onderdoor: ónderdùr
opkomen (zon, maan): ópkòmme
snoeppapier: snoeppepiejr
toveren: hékse, toovere
tuit v.e. koffie-/theepot/traan: taojt
zier: (zie flikker 3)
GH-2023-1-41-42-Aanvulling-Gemerts-Woordenboek.pdf