GH-2016-02 Waar is het kruis gebleven?
Herinnering aan de Wellington-crash in Elsendorp
Joep Hendrix en Ruud Wildekamp
Het derde geallieerde vliegtuig dat neerstortte in de gemeente Gemert was de Wellington Mk.III (Z1613) van het 156 Squadron. Het toestel dolf het onderspit in een luchtgevecht met Oberleutnant Hans-Dieter Frank van 2./NJG 1 en stortte neer in de avond van donderdag 27 augustus 1942 om 23.23 uur. Chef-veldwachter Samuel van Kerkhove was snel ter plaatse, evenals het hoofd van de luchtbeschermingsdienst (LBD) Elsendorp. Door explosies konden zij niet veel uitrichten en moesten zij zich beperken tot het afzetten van de toevoerwegen. Kort daarop kwam de Duitse Weermacht ter plaatse die het hele terrein afzette. De Wellington was om 20.39 uur (Britse tijd) gestart vanaf het vliegveld Warboys in Huntingdonshire met een lading van 72 fosfor-rubber brandbommen van 30lbs. aan boord. Deze moesten branden stichten die als doelmarkering moesten dienen voor volgende bommenwerpers. Het doel voor die nacht was de Duitse stad Kassel waar 222 toestellen 513 ton aan explosieven zouden afwerpen. De bommenwerper viel brandend in stukken uiteen. Een vleugel kwam terecht op een stuk heide op De Krim bij Elsendorp waar direct heidebrand ontstond kon met hulp van omwonenden in eerste instantie worden geblust. De brandbommen bij het wrak zijn door Feuerwerkers van de Luftwaffe uit Eindhoven geruimd. Door de heidebrand, die telkens weer oplaaide, ging uiteindelijk in totaal 17 ha verloren.
In een nabijgelegen weiland, eigendom van Van der Sanden, kwam een van de motoren neer. Door de grote hoeveelheid gelekte olie ging daar een flink deel van het gras verloren. Ook de romp van de bommenwerper viel in het gebied De Krim en belandde daar op een haverakker van Hendrik Reijnen. Uit het wrak van de romp werden vier doden, pilot officer John William Longhurst, de piloot, pilot officer Robert William Byers, tweede piloot en bommenrichter, pilot officer Noël Millidge de navigator en sergeant Archibald Charles Blogg telegrafist en boordschutter, geborgen. Millidge was een begenadigde muzikant die in die dagen in het Nationale Operaorkest van de BBC speelde. Twee dagen na de crash werd door de Duitse bewakers in een dennenbos op zo’n 25 meter afstand van het uitgebrande wrak, het lichaam van een vijfde bemanningslid, luchtschutter sergeant Hugh Richard Skinner, gevonden. Pas ruim drie maanden later, op 9 december 1942, werd het lichaam van het zesde bemanningslid, waarnemer flight sergeant Joseph William Stuart, in het gemeentebos bij Elsendorp gevonden. Zowel Byers en Stuart hadden de Nieuw-Zeelandse nationaliteit, de anderen waren Britten. Alle doden zijn begraven op de begraafplaats ‘De Oude Toren’ te Woensel.1
Voor Gemert kreeg de crash nog een onverwacht staartje. Bij het opnemen van gegevens voor zijn rapportage constateerde chef-veldwachter Van Kerkhove daags na het ongeval, dat van het gedeelte dat in het weiland van Van der Sande lag, onderdelen, waaronder bougies en een binnen- en buitenband, waren ontvreemd. De Duitsers stelden de Gemeente Gemert aansprakelijk voor de diefstal, waarop de burgemeester aanplakbiljetten liet verspreiden waarin de daders strenge straffen in het vooruitzicht werden gesteld als deze zaken niet terugkwamen. Van Kerkhove stelde, via de Ortskommandant van Eindhoven, ook de commandant van de Feldgendarmerie die de wacht bij het wrak had betrokken van de ontvreemding op de hoogte. De Feldgendarmerie deed op aangeven van de chef-veldwachter daarop een inval in de woning van Van der Sanden. Er werd echter niets gevonden! De aanplakbiljetten sorteerden intussen wel effect, want op 1 september ’s-avonds lagen de onderdelen, weliswaar nog zonder de buitenband, bij het gemeentehuis. Van Kerkhove verrichtte daarop enkele huiszoekingen en liet een paar personen weten, dat de band vóór vier uur in de ochtend van de 4e september moest zijn ingeleverd, daar anders arrestaties zouden volgen. In de avond van 3 september (22.30 uur) maakte de burgemeester bekend dat ook het laatste stuk was teruggebracht. Op 4 september konden alle onderdelen aan de Wehrmacht worden overgedragen.
Joop Hendrix en Sjaak de Veth zijn lid van de “Planehunters”. Een groep Belgisch/Nederlandse amateurhistorici die zich bezighouden met het lokaliseren en identificeren van vliegtuigwrakken uit de Tweede Wereldoorlog. Naast een afgesloten inventarisatie van crashes en noodlandingen in de gemeente Venray en een nog lopend vergelijkbaar project in de gemeente Sint-Anthonis zijn er ook enkele crashes in Gemert-Bakel nader bestudeerd. Donderdagochtend 22 oktober 2015 gingen Joop en Sjaak naar Elsendorp naar de plaats van de inslag van de Wellington. Joop begon met een zoekactie op een akker bij de naturistencamping die door getuigen als mogelijke crashlocatie was aangemerkt. Onderwijl ging Sjaak bij de dichtstbijzijnde boerderij om informatie vragen. Dit was de boerderij van Emons wiens vader tijdens de oorlog op De Krim woonde en die zijn zoon indertijd de crashpositie heeft aangewezen. Die bevond zich op de camping, waar hijzelf in 1957 tegenover is komen wonen. Reden genoeg om de campingbeheerder toestemming te vragen om op de camping te zoeken. Die toestemming werd verkregen en op de door Emons aangewezen plaats zijn ook inderdaad enkele stukken van de Wellington gevonden.
De Wellington, een product van de Vickers-vliegtuigfabrieken, was een tweemotorige Britse middelzware bommenwerper. Ofschoon al ontworpen in de jaren dertig van de vorige eeuw heeft dit type nog gedurende de hele Tweede Wereldoorlog dienst gedaan. Het was een van de eerste bommenwerpers waarmee Groot-Brittannië de oorlog inging en vormde tot in 1943 een belangrijk deel van de Britse bommenwerpersvloot. Daarna is het vervangen door zwaardere viermotorige aanvalsvliegtuigen, maar de Wellington is daarna nog in gebruik gebleven bij de onderzeebootbestrijding, als maritiem patrouillevliegtuig, mijnenlegger/ruimer en als transporttoestel. Van dit uitermate stevige toestel zijn er in verschillende versies in totaal meer dan 11.000 gebouwd. De stevigheid dankte de Wellington aan zijn typische, linnen bespannen, geodetische constructie. Uitgerust met twee motoren, doorgaans Bristol Hercules van 1.500 pk, kon de Wellington tot drie ton lading meevoeren over ruim 2.200 km. De defensieve bewapening bestond uit een neuskoepel met twee mitrailleurs en een staartkoepel met twee tot vier mitrailleurs. De bemanning aan boord bestond uit vijf, soms uit zes personen.2
Tot ongeveer 1965 heeft op de plaats van de crash, ter nagedachtenis aan de overleden bemanning, een kruis gestaan, gemaakt van metalen delen van de Wellington. Door de toenmalige pachter van de grond, de heer J. Swinkels, is op het terrein de Limbra-speeltuin aangelegd en is dit aandenken geruimd.
Het bovenstaande artikel was al geschreven en ingeleverd bij de redactie maar werd teruggeroepen door de tweede auteur. De reden daarvoor was de plaatsing van een gedenksteen op 100 meter afstand van de plaats waar indertijd de Wellington is neergestort. Sjaak de Veth vond een daartoe geschikte Maaskei op het bedrijf van Ploegmakers in Rijkevoort. Door relaties van het bedrijf Ploegmakers uit De Rips is een plaquette gemaakt en op de kei bevestigd.
NOTEN:
1. Longhurst kreeg graf JJ.113, Millidge graf JJ.115, Byers graf JJ.112, Blogg graf JJ.114, Skinner graf JJ.120 en Stuart JJ.147.
2. Geraadpleegde bronnen: NIMH, Archief KLu, dossier Luchtoorlog 1940-1945, Doos Individuele crashes 1 jul.’42 – 31 dec. 1942; Gemeentearchief Gemert-Bakel, AG009, dossier Gemeentepolitie Gemert, omslag 77, PV’s 1942, PV’s 405-408, 414, 582 en dossier Gemeentesecretarie 1961-1996, inv.nr. 2702; UK National Archives, Air 27/1041, ORB 156 Squadron; A. van de Kimmenade-Beekmans, Gemert bezet – Gemert bevrijd, Gemert 1994, p.123; Sjang Hoeymakers, Wat er van boven kwam in 1940-1945, Gemerts Heem jrg.26 (1984) nr.1, p.17; W.R.Chorley, Bomber Command losses 1942. Earl Shilton (Leicester), 1994: 194; Grafregister Woensel; Interview A. van de Wetering (Venhorst) met Bert v.d. Wijst en Willem A. Rühl (Elsendorp); B. Ploegmakers, e-mail aan werkgroep inventarisatie crashes Sint Anthonis.