GH-2015-01 Kouforte, een stad tussen Gemert en Boekel

Jacques van der Velden

Tijdens de voorbereidingen op de lezing ‘herkomst van straatnamen en toponiemen’ in het Heemkaffee van 9.11.2014, zocht ik naar een voorbeeld dat moest aantonen dat onze taal onderdeel uitmaakt van een veel grotere Europese taalfamilie. Het verhaal dat toen in me op kwam, vond ik minder geschikt daarvoor, maar is volgens mij wel de moeite waard om alsnog te vertellen. Het gaat om de vier geografische namen Coevorden, Oxford, Ochsenfurt, en Bosporus die allemaal ‘plaats waar runderen het water kunnen oversteken’ betekenen. Ons woord vorde of voorde ‘doorwaadbare plaats’ is afgeleid van het werkwoord voeren ‘leiden, vervoeren’. Er werden in Coevorden dus koeien door de Kleine Vecht gevoerd. Coevorden wordt voor het eerst in 1148 genoemd als Cuuorde en daarna onder andere als Koeforde of Covorden. Het is bekend dat in Gemert verschillende voorden hebben bestaan, maar als wij bij deze taalfamilie horen, dan is de kans groot dat er in Gemert ook een koevoorde te vinden is. Ik ben op zoek gegaan en heb er inderdaad een gevonden. In het Gemerts Landboek waarin de grondeigenaren vanaf 1717 zijn bijgehouden, staat: “Den 27 dito begonnen op Strijbos met Jan Hes . . . . 507 Nogh het heytvelt boven Aert Basten met sijne kouforte groot 17 – 0 – 0, modo broeder Daniel voor een deel en Jan Thoni van den Berg een deel . . . . Voorts gegaen op Haendel.”. Omdat in hetzelfde document Bouckel voor Boekel wordt geschreven, denk ik dat kouforte een heuse koevoorde is op Strijbos. Waarschijnlijk een doorwaadbare plaats in de Landmeerse loop. Broeder Daniël Vervest bijgenaamd de Brouwer [de stichter van de congregatie van de Broeders Penitenten van de H. Franciscus van Asisië, die samen met zijn volgelingen de grondslag legde voor Huize Padua] en Jan Thoni van den Berg komen ieder in het bezit van een deel van dit heytvelt dat in 1717 nog eigendom was van Willem Driessen. Wat er precies met deze koevoorde is gebeurd is onduidelijk. Op deze plek is in ieder geval geen stad van 10 tot 150 duizend inwoners met de naam Kouforte ontstaan. Bosporus staat enigszins buiten deze vergelijking, omdat deze naam een mythologische achtergrond heeft en in werkelijkheid niet als koevoorde gebruikt werd. De naam is ontstaan door de mythe die vertelt dat de Griekse godin Io in de gedaante van een koe deze zeestraat overstak. Bosporus is een samenstelling van het Griekse woord bous ‘rund’ en poros ‘doorwaadbare plaats’. Het is nog zeer de vraag of we onze koevoorde ooit precies kunnen lokaliseren. Zeker is wel dat Kouforte in één adem genoemd mag worden met Coevorden, Oxford, Ochsenfurt en Bosporus. Een illuster gezelschap van grote steden in Nederland, Engeland en Duitsland en een zeestraat in Turkije die de Zee van Marmara met de Zwarte Zee verbindt. Toponiemen bestaan uit gewone woorden die mensen in het verleden gebruikten om locaties eenduidig te benoemen. Veel van dit soort woorden werden later niet meer gebruikt of kregen een andere functie waardoor hun vroegere betekenis in de vergetelheid raakte. De naam van het Friese recreatieoord De Koevoet is een verbastering van De Kûfurt. Blijkbaar werd -furt niet meer als -voorde herkend en ingeruild voor -voet. Doorwaadbare plaatsen zijn altijd geliefde locaties geweest om te vestigen. Dat blijkt wel uit de vele voorde-namen binnen het Nederlands taalgebied die onze moderne routeplanner kent. Ik noem er een paar: Coevorden, Bredevoort, Voorthuizen, Vorden, Amersfoort, Helvoirt, Zandvoort, Bekkevoort, Vilvoorde en Ruddervoorde. Voor hetzelfde geld had er op de grens tussen wat wij nu Gemert en Boekel noemen een grote stad met de naam Kouforte gelegen, met een wijk genaamd Gemert met in het centrum daarvan een parkje waar het beekje De Rips doorheen kabbelde. Het is anders gelopen!

Geraadpleegde bronnen:
Archief van de gemeente Gemert (1271) 1407 – 1794 inventarisnummer 414, Verpondingen (18e eeuw – c. 1806) Het landboek 1717 – 1816.
http://www.dbnl.org/tekst/_bel002189101_01/_bel002189101_01_0032.php
DBNL, Digitale bibliotheek voor de Nederlandse letteren, Het Belfort. Jaargang 6. Drukkerij A. Siffer, Gent 1891, p.268, Johan Winkler koevoet
http://www.etymologiebank.nl/trefwoord/voorde Sijs, Nicoline van der, (samensteller), (2010), Etymologiebank, op http://etymologiebank.nl/ voorde, coevorden