GH-2014-02 ‘De Ruyter’ nog aanwezig in ‘de Volksvriend’

Ad Otten

Na de brand op de Oudestraat van de achtkantige molen De Ruyter op 30 november 1887 staat ’s anderendaags in de krant:
Gemert: Gisterenmorgen 4 uur brandde alhier de wind-, graan- en schorsmolen van den molenaar W. v.d. Boomen op de Oudestraat tot de grond toe af. Niets werd gered. Naar men verneemt is de molen verzekerd, de inboedel echter niet, waaronder meer dan 100 mud rogge, alsmede de molenaarskar met paardentuig enz. Oorzaak onbekend.
Molenbouwhistoricus Paul Groen wees al in januari 2014 bij zijn eerste observaties in “De Volksvriend” – de in 1888 gebouwde stenen opvolger van De Ruyter – naar ‘oude wieken van een achtkanter’ die daar zijn hergebruikt als zolderbalken. De suggestie dat die bij ’n latere renovatie kunnen zijn ingebracht wees hij meteen van de hand omdat de zolderbalken duidelijk zijn ingemetseld in de authentieke molenromp. Behalve een uit 1670 daterende gevelsteen zijn dus ook de houten wieken van de (oorspronkelijk Zaanse) stellingmolen De Ruyter bewaard gebleven. Toch meer dan wat het krantenbericht uit 1887 meldde dat van de molen helemaal niets bewaard zou zijn gebleven. De zolderbalken in de Volksvriend bevatten op verschillende plaatsen duidelijke brandsporen.
In Gemerts Heem 1994 werd al een overzichtsartikel van de historie van de elkaar opvolgende molens aan de Oudestraat gepubliceerd onder de titel “De Ruyter en De Volksvriend”.1 Omstreeks 1864 moet Johannes de Kinderen, molenaar uit Vorstenbosch, de man zijn geweest wat betreft de aankoop en (her)bouw van de uit de Zaanstreek afkomstige meelmolen. In het patentregister van de gemeente Gemert van 1865/1866 laat hij zich ook als ‘korenmolenaar op een windmolen’ inschrijven nadat hij al in november 1863 eigenaar is geworden van het perceel bouwland waarop de molen zal worden gebouwd. Maarrr.. en dat is nieuw, wanneer de stichting van de molen en het molenhuis plaatsvindt, dan blijkt Jonkvrouw Jacoba Theodora Gerarda van Riemsdijk van Gemert (echtgenote van Mathias Heinrich Johann Lups) de eigenaresse van het perceel bouwland dat meteen daarna wordt opgesplitst in een perceel van molen en erf, en een perceel van (molen)huis en schuur. Molen “de Ruyter” blijkt dus vanaf de daadwerkelijke wederopbouw in Gemert, eigendom van de kasteelvrouwe van Gemert. De overdracht heeft plaatsgevonden op 28 juli 18652 dat is zes weken na het overlijden op het kasteel te Gemert van haar man Mathias Lüps (13 juni 1865).
Of molenaar De Kinderen als huurder of pachter op de molen actief is geweest, is nog steeds de vraag. Kort voor het overlijden van de kasteelvrouwe (25.3.1877) zijn blijkens de kadastrale gegevens de percelen van molen en molenhuis eigendom geworden van de bijzonder ondernemende molenaarsfamilie Van den Boomen, die dan ook eigenaar wordt van de standaardmolen op de Molenakker in Gemert. In 1884 vraagt de kort daarvoor getrouwde jonge molenaar Willem van den Boomen een hinderwetvergunning voor de oprichting van een stoomkoren- en oliemaalderij bij de windmolen aan de Oudestraat. De aan de straat gelegen stoommaalderij blijft bij de brand van de Ruyter in november 1887, van schade gevrijwaard. De daadkracht van deze mulder moge blijken uit het gegeven dat hij naast de in exploitatie gebleven stoommaalderij, in mei 1888 – dus binnen een half jaar na de fatale molenbrand – vergunning krijgt voor de oprichting van een nieuwe wind-, graan- en schorsmolen. Dát wordt “de Volksvriend”. Een stoere stenen beltmolen met één der langste molenwieken van ons land (28,5 meter). Zelfs boeren uit Oploo en Sint Anthonis komen helemaal door de Peel, bij molenaar Van den Boomen in Gemert hun graan brengen….
Uit de voorgeschiedenis van De Volksvriend valt tenslotte nog te melden dat Frenk van Roij zich uit het in 1963 door zijn opa gevierde 50-jarig molenaarsjubileum nog weet te herinneren dat er toen sprake van was dat de beltmolen oorspronkelijk “De Vriendschap” zou hebben geheten…

NOTEN:
1. Ad Otten, “De Ruyter” en “De Volksvriend”, Gemerts Heem 1994, nr.3, blz. 65-72; (NB: Ook te raadplegen via www.heemkundekringgemert.nl onder ‘Gemerts Heem’. Tik in zoekvenster: ‘Ruyter Volksvriend’).
2. Transportakte dd 28.7.1865 door notaris F.A. Rovers te Asten zoals vermeld in het notarieel archief van notaris MG van Kemenade [GAG Gemert-Bakel – AG 084 invnr.53 nr.177 (20.7.1876)]