GH-2014-01 Een oeroude bijnaam: Vogels alias Steele

Ad Otten

Op 9 juli 1932 overlijdt de 64-jarige Martinus Vogels (weduwnaar van Katrien Maas) bijgenaamd Tinuske Steele, winkelier in de Kerkstraat. Zijn winkel was tegenover die van Jan
Wijn, bijgenaamd Jan Wip. Beide winkels hadden ongeveer hetzelfde assortiment in de verkoop en heel Gemert had het over “Wip en Steel concurreren veel!” Maar Tinuske Steele had iets aparts. Blijkens een opschrift in de winkel, zo wil tenminste het verhaal, verkocht hij ‘grote stelen en kleine stelen’. Met een vette knipoog voegde Tinuske daar steevast aan toe ‘grote(n) stelen ’t meest!’. Daarmee is hij onsterfelijk geworden. Ruim tachtig jaar na zijn overlijden klinkt ‘Tinuske Steele’ in Gemert nog steeds als bekend en vertrouwd. Jaja, het is d’n opa van Bakker Vogels, Garage Vogels, d’n Engelenburcht, de Grasmaaiers, enz. enz.

De bijnaam ‘Steele’ moet al heel oud zijn maar waar die vandaan komt is een mysterie. In Aarle- Rixtel, Boekel, Beek en Donk, en in een nog veel wijdere kring om Gemert heen, wonen al meer dan honderd jaar overal naamgenoten “Vogels alias Steele”. José van der Aa-Vogels uit Handel, wier stamboom terugvoert tot omstreeks 1600, raakte vorig jaar met dorpsgenote Anneke van Eldonk-Selten aan de praat over hun voorouders. Het begon ongeveer zo: “Weet je,” vertelde Anneke, “dat mijn opa ook een Vogels is?” Nee dat wist José niet. Annekes grootvader heette Petrus Vogels, bijgenaamd Peer Steele, zo vervolgde Anneke en toen was José helemaal verrast én geïnteresseerd want José is van origine immers ook een Steele. ‘s-Avonds nog is ze meteen in haar collectie familiegegevens van de stam-Vogels gedoken om de relatie met Anneke Selten helder te krijgen. En het duurde wel even maar die kwam klip en klaar uit de verf. De op 15 december 1749 te Aarle-Rixtel geboren en aldaar op 26 februari 1807 overleden Joannes Corneli Vogels was de eerste met Anneke Selten gemeenschappelijke voorvader. Van tenminste zover terug, dus zegmaar zo’n 250 jaar, moet dus ook de bijnaam ‘Steele’ dateren… Een bijnaam die de familie al heel lang koestert als een koosnaam en die na deze conclusie onderhand ook wel beschouwd mag worden als behorende tot ons cultureel erfgoed. Toch?

Binnen dit kader is het ook interessant om nog even stil te staan bij de familienaam ‘Vogels’, die uiteraard nog ouder moet zijn dan ‘Steele’. Op Esdonk kennen we al vanaf de zestiende eeuw een Vogelshoef (1562)1, genoemd naar de familienaam van de eigenaar destijds. Maar daar komen lang niet alle ‘Vogels’ vandaan. Ook José heeft daar nooit een link mee kunnen leggen. De oudst bekende vermelding van een Vogels in Gemert dateert (vooralsnog) van 1496. Maar in 1241 zien we in een oorkonde als voorschepen (= president-schepen) van Helmond al een H. dictus Volucris (=Vogel) vermeld.2 Zou het met hem allemaal begonnen zijn? Of was ook hij al ’n Vuggelke van een nog oudere Vogel?

(met dank aan José van der Aa-Vogels)

Noten:
1. Peter van den Elsen, De geschiedenis van een kapelgehucht. Esdonk, Gemert 1981, blz.69.
2. H.P.H. Camps, Oorkondenboek van Noord-Brabant tot 1312, deel 1, ‘s-Gravenhage 1979, blz. 271.