GH-2014-01 De Engel en het beschadigde korenveld

Hans Pennings

In het depot van het gemeentearchief ligt een prachtige kaart uit 1702, afkomstig uit het archief van de schepenbank van Gemert. Het is een kaart van het gebied Schoorswinkel, destijds Goirswinckel geheten. Hij heeft een afmeting van 60 bij 50 cm. en is in kleur uitgevoerd. De kaart is in opdracht van schout en schepenen van Gemert getekend door Michiel Suijckers, gezworen landmeter. Het ingetekend gebied wordt belend door Binderseind (links), Stereind en Dr. Kuyperstraat, destijds het Schild en de Heuvel (boven), de Heuvel (rechts) en de Heilige Geestlaan (onder).

Aanleiding is een geschil tussen twee Gemertenaren die grond hebben liggen aan het Schoorwinkelse pad (nu Heuvelse pad) in het midden van de kaart. In juli 1700 start een civielrechtelijke procedure voor de dingbank van Gemert tussen Anthony Daniels en Michiel van Houtert. Michiel wordt ervan beschuldigd met paard en kar door het korenveld van Anthony naar zijn eigen land gereden te zijn. De voetstappen van het paard zijn nog te zien en er is schade aan het koren. Michiel geeft aan recht van overweg te hebben over het land van Anthony, hetgeen de laatste ontkent. Beide partijen proberen bewijzen voor het eigen gelijk aan te voeren. De zaak sleept zich jaren voort.

De ‘kaart figuratief’ van 3 februari 1702 wordt tijdens de rechtszitting van 14 maart 1702 ingebracht, samen met 5 andere documenten. Ook wordt een extract uit een erfdeling van 1664 van de kinderen van Peter Jaspers van den Bergh ingebracht en een verklaring van vorster Gerard Janssen van Os. Het mag niet baten. De schepenen kunnen niet tot een besluit komen. Bovendien wordt de zaak getraineerd. In februari 1703 besluiten ze de zaak voor advies voor te leggen aan onpartijdige rechtsgeleerden. In 1705 loopt de rechtszaak nog steeds. De zaak wordt aangehouden omdat procureur Van der Lee in Holland is.

De zaak is doorverwezen naar een hogere instantie, De Raad van Brabant in ‘s-Gravenhage. In 1707 wordt de kwestie behandeld. De processtukken zijn bewaard gebleven in het archief van de Raad van Brabant, dat bewaard wordt in het Brabants Historisch Informatie Centrum in ‘s-Hertogenbosch. Bij de processtukken zit opnieuw een kaart van de plaatselijke situatie. Deze is getekend in 1703 door landmeter Peter van Oldenzee in opdracht van schout en schepenen van Gemert. De kaart is een stuk groter dan het Gemertse exemplaar en meet 90 x 58 cm.

Michiel van Houtert (1664-1721) heeft het land (groes en teelland) in Goirswinckel in 1688 gekocht van Simon Peters van den Boomen (1655-1688) uit Helmond, man van Maria van den Bergh (1633-1693). Maria heeft het in 1664 geërfd van haar ouders Peter Jaspers van den Bergh en Isabella van den Heuvel, tezamen met een huis aan de Markt in Helmond

Beide kaarten zijn van onschatbare waarde voor de kennis van de topografie van het dorp Gemert. Aan de linkerzijde van de Gemertse kaart is de bebouwing aan het Binderseind ingetekend. We zien prachtige huizen en schuurtjes. Op het huis van Jan Peter Gielens na, zijn alle huizen in steen uitgevoerd. Ook het huis van Michiel van Houtert aan de overzijde van de weg is ingetekend. De geveltjes vertonen kostelijke details.

Op de hoek van het Binderseind en het Stereind (destijds het Schild) zien we het grote huis van Silvester van den Bergh staan, op dat moment eigendom van Adam van Alphen. Het huis heeft twee verdiepingen en de straatgevel telt 7 ramen en een kelderraampje. Naast het huis staat een schuur en achter het huis staat nog een kleiner stenen huis. Aan de straatzijde staat een prachtig poortje met mooie details en er staat een hek. Kortom een bijzonder erf. Het huis draagt in die dagen de fraaie naam ‘De Engel’.

Adam van Alphen, schepen en secretaris van Gemert, heeft het huis in 1698 gekocht van Mr. Thomas Idelet, echtgenoot van juffrouw Adriana Catharina van Heessel. Deze heeft het huis in 1690 gekocht van Jan van den Bergh en Heer Thomas van den Bergh, kanunnik in Kleef, de zonen van Silvester van den Bergh, die het in 1687 van hun vader kregen. Silvester Thomas Janssen van den Bergh was brouwer van beroep en in 1655 schepen en in 1656 borgemeester van Gemert. Hij was gehuwd met Marike, dochter van schout Walraven van den Bogaerd. Silvester heeft het huis voor de helft in 1643 en voor de andere helft in 1647 gekocht. Het lag toen aan het Heuvelseind.