GH-2013-04 Tejatergroep Gemert: betrouwbaar kompas in wereld van illusie
Lambèr Vugs
We schrijven september 2013. Het kompas is verzilverd. Vijfentwintig jaar amateur-theater legde de Stichting Tejatergroep Gemert geen windeieren. Een bloeiende toneelvereniging siert momenteel het plaatselijk cultureel landschap. Naast het verzorgen van
theaterproducties (in de zaal, op locatie en op straat) investeert de stichting in cursussen toneelspelen voor volwassenen (beginners en gevorderden), verzorgt zij verdiepende workshops voor ervaren spelers (acteertrainingen, bewegingstheater, lessen beheersing stemtechniek). De cirkel is rond. Tejatergroep Gemert stond aan de wieg van het kindertoneel dat door het leven gaat als Stichting Kindertoneel Kakelbont, levendig onderdeel van Kunstlokaal Gemert.
De oprichter en artistiek leider van Tejatergroep Gemert is Francis Slits. In 1987 bracht Francis (‘Fran’ voor de intimi) een aantal enthousiastelingen bijeen om haar afstudeervoorstelling aan de regieopleiding in Arnhem vorm te geven. Zelfverzekerd als zij is ging zij
tegen alle adviezen van school in en maakte met een groep onervaren aspiranten haar eerste voorstelling: ‘De familie Marthraun’, een vrije bewerking op basis van improvisaties naar een toneelstuk van de Ierse theatermaker Sean O’Casey. Het werd een daverend succes. Het bewijs was geleverd dat het mogelijk was om in de regio – als tegenhanger van het bestaande dorpstoneel – op eigen vernieuwende wijze theater te maken op basis van gedurfd repertoire.
Gelijk een schilderij
Zo werd het magnetische noorden gevonden. De aantrekkingskracht van de jonge Tejatergroep Gemert was gelegen in het op aanstekelijke wijze anders kunnen zijn. Tot op de dag van vandaag is persoonlijke betrokkenheid van de spelers van wezensbelang. Het creatieve aspect geniet altijd voorrang. Destijds werd bewust gekozen voor de stichtingsvorm om zoveel mogelijk vrij te zijn in de keuze van repertoire en spelers. Spelers mogen niet dominant zijn in de opzet van het geheel. Het principe van ‘de meeste stemmen gelden’ past niet bij de magie van het theater maken. Francis Slits als artistiek leider is tevens huisregisseur. In overleg met het bestuur maakt zij keer op keer de keuze omtrent het repertoire. Als kandidaat speler heb je de mogelijkheid om per productie in te schrijven. De regisseur is verantwoordelijk voor de casting: het bepalen wie voor welke rol in aanmerking komt. Een actrice omschreef haar ontwikkeling ooit zo: “Toneel spelen is een zoekend proces. Ik vergelijk het wel eens met het maken van een schilderij. Francis brengt als kunstschilder de kleuren aan op het doek. Ze begint met een ruwe opzet, om vervolgens streek voor streek naar een bevredigende compositie toe te werken. Wij spelers zijn de kleuren… levende kleuren weliswaar. Met de fijne penselen van inzicht en intuïtie brengt Fran nuances aan. In het licht van haar toets gaan de kleuren voor zichzelf spreken. Een sterk stuk ontstaat bij de gratie van deze wisselwerking.”
De prijzenkast
Francis heeft het rijk niet alleen. Er wordt regelmatig met gastregisseurs gewerkt. Zij worden bewust gevraagd, deels om het blikveld te verruimen. Neem bijvoorbeeld Toon Ory. Hij brak actief een lans voor het bewegingstheater. Teresa van de Ven lanceerde het
locatietheater. Tejatergroep Gemert was de club die dat fenomeen in Gemert introduceerde. “Blijf zoeken” is doorlopend het devies. Het is de bedoeling om als collectief van spelers te komen tot groei middels trainingen, cursussen, workshops in spel, improvisaties, fysiek bewegingstheater en werken met gastregisseurs. Bijkomend voordeel: verandering van spijs doet eten. Als plaats van handeling is Gemert niet heilig. Er wordt naar gestreefd de stukken ook elders te spelen. In kleine zalen, op festivals en op toernooien. Nominaties werden verkregen en prijzen in de wacht gesleept.
Een chronologisch overzicht:
1997 – DE DANS VAN DE REIGER (Hugo Claus). Toernooi Der Lage Landen in Limburg. Selectie verworven. Beste actrice: Tonnie Bijsterveld van Tejatergroep Gemert voor haar rol van moeder Mariette Missiaen – Verkest,
1999 – DRIEKONINGENAVOND (William Shakespeare). Toernooi Der Lage Landen in Limburg. Selectie verworven. Beste ensemblespel: Tejatergroep Gemert,
2004 – DE MANKE (Martin McDonagh). Geselecteerd en uitverkoren voor deelname aan nationale theater vierdaagse in Maastricht. De Arend Hauer – theaterprijs voor Ellen van de Berk van Tejatergroep Gemert, zijnde de beste actrice. Ook de Arend Hauer – theaterprijs voor Tejatergroep Gemert als geheel, voor beste vormgeving,
2008 – OCH MENS (Stany Crets). Geselecteerd en uitverkoren voor deelname aan nationale theater vierdaagse in Amsterdam. Als gezelschap winnaar van De Kunstfactor Theaterprijs voor ‘meest spectaculaire, theatrale, verleidende en gedurfde opening’,
2010 – THE PRESIDENTES (Werner Schwab). Deelname bewerkstelligt aan Pirandello Festival in Helmond en als winnaar uit de bus gekomen. Als gezelschap verkreeg de Tejatergroep het predikaat ‘beste theateropvoering voor regie en voor spelers’.
De naam van het collectief
Over de naamgeving is nog met geen woord gerept. In het oprichtingsjaar 1987 besloten de pioniers hun geesteskind – voorlopig de titel Stichting Tejatergroep Gemert mee te geven (volgens de spellingsmode van die tijd). Die aanduiding bleek zeer hardnekkig. Vijfentwintig jaar later is de naam uitgegroeid tot een onuitwisbaar begrip binnen de amateurtoneelwereld, zowel lokaal, regionaal als
nationaal. In Gemert spreken de mensen van ‘de Tejatergroep’ en dan weten de liefhebbers meteen om welke formatie het gaat. Niet onbelangrijk om te vermelden: een oorstrelende meerwaarde is dat bij de meeste voorstellingen van de Tejatergroep gebruik wordt gemaakt van live muziek, als ondersteuning van het stuk of als feestelijke omlijsting van de productie. De entourage rondom Tejatergroep Gemert is van oudsher een hele hechte. Vrienden en familieleden van de spelers zijn steeds bereid om in de bocht te springen bij het op poten zetten van producties. Sponsors zijn relatief makkelijk te vinden onder de fans. Een rooskleurige situatie…
Fran, de gedrevene
Het voordeel van het beschrijven van een stukje recente geschiedenis is dat je die nog bij de staart kunt pakken. De drijvende krachten vervullen anno 2013 nog onverminderd een hoofdrol. Dat geldt zeker voor initiator en artistiek geweten Francis Slits. Fran is een bevlogen vrouw… van hoofd tot hiel op theater ingesteld. Graag bereid om haar kaarten open op tafel te leggen. “Bij aanvang wist ik één ding zeker. Ik wilde bij mijn afstudeeropdracht met een eigen groep werken. De meeste examenstudenten klopten voor faciliteiten aan bij een bestaande toneelvereniging. Eigenwijs genoeg wilde ik meteen het diepe in. Via de krant wierf ik tien spelers. Enkele daarvan hadden bij de K.P.J. wat spelervaring opgedaan. Ik benaderde drie muzikanten en we gingen – al improviserend – aan de
slag met ‘De Familie Marthraun’ van Sean O’Casey. De intentie was: anders theater maken van gedegen kwaliteit. Ik had als debutant geen hoge dunk van me zelf. Startpretenties had ik evenmin. Een ding wist ik zeker: er moest een diepere laag in zitten… dat wel. We waren aanvankelijk op vormgeving en tekst gericht. Toen de kapster en de grimeur er aan te pas kwam raakten we in een stroomversnelling. De vreugde van zich middels kledij en schmink te kunnen transformeren… dat gaf de burger moed. We brachten het er uiteindelijk meer dan behoorlijk vanaf. Weet je… gezamenlijkheid maakt de kracht uit van het theater. Telkens gaan we met
elkaar op ontdekkingsreis. Een speler moet goesting hebben om op de planken te staan, anders is er geen beginnen aan. Onderling vertrouwen is voor de spelers een onmisbare eigenschap. Je moet elkaar willen helpen. Regisseren is soms een eenzaam verhaal. Een speler dient zich in de rol te schikken. Aan mij de taak de richting te bepalen zonder autoritair te zijn. Enkel enthousiastelingen kunnen de hitte van de dag verduren.”
Saamhorigheid
Francis komt tot een afronding. “De mythe bestaat dat de Tejatergroep enkel met zware stukken in de weer is. Niets is minder waar. Er mag bij ons gelachen worden op z’n tijd. Wat is leuker dan samen je weg zoeken tussen spelvaardigheid en spelvreugde? De spelers bepalen, niet het publiek. Zij weten dat bij mij de lat hoog ligt. De verwachting van het publiek is over het algemeen eveneens hoog. Het is de kunst het publiek voor de duur van de voorstelling om je vinger te winden. Op die manier kun je het volk aan je binden. De Tejatergroep kan bogen op een flinke schare volgers. Dat is de oogst door de jaren heen.” Het oor te luisteren leggen bij de acteurs en actrices levert extra inzichten op. “Toneel spelen is een heilzame hobby. Ontspanning die evenveel energie kost als dat die oplevert. Het is aan ons om vanaf de eerste repetitie tot de laatste voorstelling een spanningsboog in stand te houden. Dat is mogelijk als
we elkaar bij voortduring inspireren. Theater maken is een ambacht dat mensen raakt. Het omgaan met emoties is een delicate verantwoordelijkheid. Speltechnisch gezien is minder vaak meer. Het is fijn te weten dat je van de regisseur de ruimte krijgt om je de rol eigen te maken. Het is een kwestie van voortdurend schakelen, in en uit wisselende toestanden stappen. Een proeve in zelfonderzoek. We maken geen gebruik van de diensten van een souffleur tijdens de voorstellingen. Je moet jezelf uit netelige situaties zien te redden. Dat de Tejatergroep met gastregisseurs in zee gaat is tof. Stagiaires van de dramaopleiding dragen ook hun steentje bij. Inbreng van buiten maakt dat je verrassende aspecten in jezelf aanboort. We willen bij herhaling onze grenzen verleggen. Schrikbeeld is te stranden als een duf toneelkransje. Het is daarom dat wij regelmatig deskundigen consulteren. Coachen is geen overbodige luxe van iets dat je gerust totaaltheater mag noemen. Enorme ondersteuning van binnenuit komt van drie spelende leden van het eerste uur: Stef Krol, Antoinette Donkers en Pierre Wolfs. Als leden van het bestuur slagen zij er sinds jaar en dag in de kar te trekken. Eervolle vermeldingen verdienen bovendien onze huisfotograaf Joan Delisse en grafisch ontwerper Jos Biemans die vaak het gezicht van de Tejatergroep naar buiten toe bepalen en bepaalden…”
De zilveren mijlpaal
En dan was er nog het slaan van die mijlpaal herfst 2013. Iedereen die erbij is geweest was getuige van een bijzondere gebeurtenis. De bezoekers waren aangenaam verrast. Het leegstaande klooster Nazareth met haar talloze vertrekken bleek een fantastische entourage. Het collectief van leden en vrienden van leden deed wonderen. In de voorbereiding, bij het maken van de decors en tijdens de ontvangst van de gasten. Er verrees een foyer (met catering), een concertzaaltje en een expositieruimte. Tussen de armen van het oude kloostercomplex ontstond een sfeervolle binnentuin waar de weergoden vrede mee hadden. De spelers hebben – inclusief de try-out – 16 voorstellingen gespeeld, 15 voor het betalende publiek en 1 try-out. Gedurende 3 weekends waren de oh’s en ah’s niet van de
lucht. Zaterdag 7 en zondag 8 september, zaterdag 14 en zondag 15 september plus zaterdag 21 en zondag 22 september was het genieten geblazen aan weerskanten van de lijn. Op zaterdag liepen per productie – verspreid over drie locaties – 2 voorstellingen en op zondag 3. In totaal voltrokken zich 48 voorstellingen. Per voorstelling werden plusminus 25 toeschouwers toegelaten. Maar liefst 1131 belangstellenden kochten een kaartje. Er kwamen na afloop talrijke reacties binnen, overwegend lovend van aard. De jubilerende Tejatergroep Gemert heeft zichzelf overtroffen. De stichting kan terugzien op een caleidoscopisch theaterfeest. Laten we het voorlopig laatste woord geven aan de vakvrouw die ook het eerste woord gesproken heeft: Francis Slits. “Het werken met een vaste kern, aangevuld met nieuwkomers uit de speltraining, heeft opnieuw zijn vruchten afgeworpen. Ik ben een gelukkig mens. Tejatergroep Gemert is mijn kindje. Dat is altijd zo geweest en dat zal altijd zo blijven. Ik ben trots op mijn talentrijke familie. Op naar de komende 25 jaar.”