GH-2013-04 Hoj Hoi Pötje Mí Stroj
(recensie door Simon van Wetten)
De sfeer van weleer. Het langs-het-tuinpad-van-mijn-vader gevoel. Dát is wat je meekrijgt als je de jeugdherinneringen van To Werts leest. Viskes vangen in de Rips, aan tafel voor bómbállie of een stuk van een kinnebak, oranje-bruin gestoofd in de oven, schommelen in de staldeur zodat je het ene moment bijna in de kersenboom hangt en het volgende moment boven de zeven verbaasde roodbonte koeien in de stal.
Ja, in dit prachtige boekje word je meegetrokken in het dorpsleven van de twintiger en dertiger jaren, met oog voor het idyllische (de kleurrijke bloemenhof, het kuntje van de krentemik of ’t snoepwinkeltje van De Kónten) én voor de grote armoede (jonge mensen die aan de tirreng overleden, huiskes met muren grijs en zwart van het vocht). Het gevoel van opwinding en sensatie dat de komst van de
kermis teweeg bracht, de pedagogie van de nonnen op school, die met het uitreiken van rode kaartjes (na tien stuks in te wisselen voor een gele kaart – vijf gele gaven recht op een skon prentje!) de orde en de motivatie hoog hielden en niet te vergeten de vergeten kinderspelletjes:
Hoj, hoj, pötje mí stroj
pötje mi pis èn al wat ‘r in is.
Er zit véél in dit boekje!
DE PAANDELERSKOOL IN ORLÒGSTEJD
(gedicht van Jo van den Elzen-van Berlo bij de presentatie van het hierboven gerecenseerde boekje van To Werts. Jo was in de oorlogsjaren een leerling van Juf Werts)
1
Sjónge sjónge, wá gí d’n tejd tòch vlug!
Wor ik ’t naw óvver gou hébben, is van raojm 70 jaor trug,
D’n tejd dè ik no de Paandelerskool góng,
Gò, wa waor ik toen nòg lèkker jóng.
2
Dejóngesskool waor links bezèèje,
Ge kaomt ‘r langs as ge de Michaëlstraot in wilt rèèje.
Ik méén nòg te weete wie dor as míster kwam,
Vòlges meen: v.d. Crommenacker, Vriens, v. Nistelrooy en v.d. Kam.
3
Rèchs de maajskesskool, èn dor stónne daor as juffrouw
Zuster Egberdien, Bertha Wonders, To Werts en Riet de Louw.
Wa ik ok nòg weet: míster Vriens èn Juf Wonders waore allebaj hoofd
Èn zén no Veghel gon woone, nodè ze mekaor íwegen traw han beloofd.
4
To Werts die daor hí lés gegívve ,
Die is meen ’t míste bajgeblívve.
Waj mósse aaltejd bidde vùr Louis van ’t Hooft
Want dùr d’n orlòg waor ze van d’re vriend beroofd.
5
Wa waor d’r aajgelek án de haand?
As mielietèèr zaot ie in ’t verzét in ’t baojtelaand.
Ze waor kèèj verliefd, dè zaogde gewoon,
Ze bidde d’n Haër zowa van z’nen troon.
6
Ze waor aktief, dè mög gezíd,
Ze hí nòg maër gedon dan ónderweeze èn gebid.
Vùr ieder die kós laëre, waor ze ’n stiemelans:
Laër strákke dùr èn grejpt oew kans!
7
Már ’t waor in 44, d’n orlòg blíf már duujre,
Kwamp ze baj óns taojs, um meen no de kweekskool te stuujre.
Már dè kós nie, we han gín gèld èn d’r waor host gín vervoewr,
De lééste pár sènt, wiere bestíd án spèk èn èèr baj d’n boewr.
8
No skoltejd gaf ze taojs nòg Éngelse lés.
Dor laërde ik ’t ‘no’ èn ‘yes’
Èn zinge “gone are the day’s”, ik vón ’t skon,
Már toen látter Louieke trug kwamp, waor ’t gedon.
9
Umdè ’t al zo laang orlòg waor,
Drejgde netuurlek aaltejd ’t gevaor.
Dùrrem oefende waj, dékkeng zuujke ónder de banke
In geval dè ’t luchtalarm begós te janke.
10
’t Is wél ’s gebeurd dè ik vùr goej fesoewn
Nie no skool kós, mí m’n versleete skoewn.
Dan droeg ik klómpe, puujr aojt nood,
Mí veurin watte, want ze waore vùls te groot.
11
Ze laojden án van óndere, as ’t ha gesnùwd
Èn ze dín zír án m’n gevreecht, oojt héb ik ‘r um geskrùwd.
Már dor han we wa óp gevónne, mí ’n gunsteg efèkt,
We han ónder tígge de skölp mawvulleng geplèkt.
12
Van mèrkkleedeng zoas naw, han we gín benul,
’t Mós álleng zén, de rèèst waor flaowe kul.
Dor wiejr ècht nie van ópgekeeke
As iemes iejt án ha van párresjuutstòf òf ’n pèèrdedeeke .
13
Wie laang kawse droeg, wiejr dùr de juf geprízze, dè mákte meen nie blééj
Want ik mós ’t doen mí kniekawskes van ’n aojtgeraajfelde sprèèj.
Hónger héb ik noojt hoewve te lèèje, már de kwállietejt waor pèt,
Ik waor zo dun as ‘ne piejr mí ’n kersjèt.
14
Vùr ‘Vrije en ordeoefeningen’, ’n sort gim, han we gín lokaol,
Dorvùr mògge waj baj Mietje Versteege in de zaol.
Èn baj goej weer mósse waj mí híl d’n hooëp
Potje baoje in de Pílse Looëp.
15
Ik héb ’t wél aaltejd skon gevónde
Dèè’k vieja de skool, no ’n gezóndhajdskeloonie wiejr aojtgezónde.
Zés waëke no Eersel, dè waor vùr meen ’n físt,
Twaë jaor látter bén ik ‘r nòg ‘ne kaër gewíst.
16
Umdèt ‘r óp ’n gegívve momènt gebrèk waor án koole,
Mósse we bezaojnege èn roeleere mí aander skoole,
De joong no de Kómskool èn de dùrskes no de Nazareth,
Dus half daog no skool, de rèèst waor verlèt.
17
In sèptèmber 44 waor d’n orlòg in Gímmert vùrbaj,
Wat ‘r látter in de Paandeler gebeurde, is ónbekéénd vùr maj.
Getròffe dùr granaote, mósse waj verheuze
Èn hùrde vort baj de Nazareth, ik ha gín keuze.
18
Dí is al wa ik me hèrinner, toen ik óp de Paandeler héb gezaëte,
Wéllicht héb ik aën òf aander nòg vergaëte.
No bekant 70 jaor geleeje te zén bevrejd,
Is dí meen verhaol van de Paandelerskool in orlògstejd.
Jo van den Elzen-van Berlo, 5 september 2013
Bekijk PDF