GH-2011-04 Oogst van gewijde grond
OOGST VAN GEWIJDE GROND
Muntvondsten van Gemertse akkers
Jan Timmers
In een vorige editie van Gemerts Heem hebben we geschreven over de vondst van een pauselijke bulla in Gemert. Een loden zegel van een oorkonde van Johannes XXII, die paus was in de periode 1316-1334. In dat artikel werd aangegeven dat dit soort waardevolle en “gewijde” voorwerpen niet zo maar per ongeluk op akkers verzeild raakten, maar dat deze kostbare en waardevolle voorwerpen bewust op akkers werden begraven om vruchtbaarheid van de akker af te smeken of eventueel werden achtergelaten als dank voor een goede oogst.1
Als dat inderdaad het geval is dan zou je verwachten dat er veel meer van dit soort opmerkelijke voorwerpen aangetroffen worden op velden en akkers. Dat blijkt ook daadwerkelijk het geval te zijn. Regelmatig lopen op Gemertse akkers mensen rond met een metaaldetector, die op die manier allerlei metalen voorwerpen aantreffen. Veelal zijn dat verloren voorwerpen met in het algemeen weinig waarde, maar daarnaast worden ook veel gewijde voorwerpen aangetroffen zoals medailles en kruisjes. Ook de beschreven bulla moeten we rekenen tot die gewijde voorwerpen. Daarnaast worden veel munten aangetroffen, de meesten van koper of brons, maar ook exemplaren van zilver en goud.
Die voorwerpen worden vooral gevonden door mensen die met een metaaldetector op akkers gericht gaan zoeken naar metalen voorwerpen. Veel van de vondsten van deze zogenaamde “piepers”, genoemd naar het piepen van de metaaldetector als er een metalen voorwerp onder de detector komt, blijven onbekend, omdat de vondsten niet worden gemeld.
Eén van de uitzonderingen daarop is Ben Spierings uit Beek en Donk. Van alle voorwerpen die hij aantrof maakt hij een aantekening waar en wanneer hij ze aantreft. Bovendien maakt hij van veel vondsten een foto. Een deel van zijn verzameling waardevolle vondsten is te bekijken in een vitrine in de kantine van de Latijnse School in Gemert.
Om een indruk te geven van het soort voorwerpen is in dit artikel een kleine keuze gemaakt en zijn een aantal foto’s afgedrukt die Ben Spierings maakte.
We beginnen met een tweetal foto’s van munten. In beide gevallen gaat het om munten die oftewel bij het vinden aan elkaar vastzaten oftewel tegelijkertijd in elkaars directe nabijheid zijn aangetroffen. Het feit dat deze munten bij elkaar worden aangetroffen geeft ook aan dat ze destijds ook tegelijkertijd en bij elkaar op de akker zijn achtergelaten. Dat is nog een extra argument dat deze bijzondere vondsten geen verloren voorwerpen zijn, maar opzettelijk en bewust zijn achtergelaten.
De meest bijzondere muntvondst op Gemertse akkers betreft echter een gouden munt, geslagen in Mechelen in de periode 1384-1386. Het was de eerste gemeenschappelijke munt van Brabant en Vlaanderen binnen de muntunie van hertogin Johanna van Brabant en Philips de Stoute, als hertog van Bourgondië en graaf van Vlaanderen. Deze gouden munt staat bekend onder de naam Gouden Roosebeker. Er bestaan meerdere versies van, maar de in Gemert aangetroffen variant is uiterst zeldzaam. Er is naast dit exemplaar uit Gemert maar één exemplaar meer bekend en die bevindt zich in het koninklijk penningkabinet te Brussel. De munt werd aangetroffen op de Kranebraken.
De gouden munt is een zogenaamde Gouden Roosebeker met een waarde van één groot. De munt werd geslagen in Mechelen in de periode 1384-1386 als eerste gemeenschappelijke munt van Brabant en Vlaanderen binnen de muntunie van Johanna van Brabant en Philips de Stoute.2
De gouden Roosebeker is voorzover bekend tot nu toe de meest waardevolle munt die op Gemertse akkers werd
gevonden. Het is tegelijkertijd één van de oudste munten, maar zeker niet de oudste. De oudste aangetroffen munten dateren uit de Romeinse tijd. Van de Kranebraken zijn twee Romeinse munten bekend. De munten zijn zodanig “versleten” dat ze moeilijk herkenbaar zijn. Een andere Romeinse munt werd aangetroffen aan de Broekkant in Gemert. Het is een zilveren denarius met opschrift Diva Faustina (de goddelijke Faustina). De munt is geslagen na de dood van Faustina in de periode 142-161 na Christus door de Romeinse keizer Antoninus Pius, weduwnaar van Faustina.
Het aantal munten dat op Gemerts grondgebied is aangetroffen is groot. Het betreft meestal bronzen of koperen munten. Vaak zijn die munten in de loop van de tijd zodanig aangetast dat ze moeilijk determineerbaar zijn zonder ze vooraf op een goede manier schoon te maken. Zilveren munten blijven veel beter bewaard. Dat betekent niet dat ze altijd direct herkenbaar zijn. Veelal gaat het om munten, die lange tijd gebruikt zijn en door het gebruik een tamelijk versleten oppervlak hebben gekregen. Ook het aantal aangetroffen zilveren munten is nog behoorlijk groot. In ieder geval te groot om allemaal af te drukken in dit artikel.
Twee voorbeelden drukken we nog af. Het gaat om een zogenaamde zilveren rijder geslagen in de stad Kampen in 1668 en een zilveren Philipsdaalder van koning Philips II uit 1571.
Niet alleen munten
Naast de grote hoeveelheid munten die op akkers in Gemert werden aangetroffen zijn ook diverse religieuze en gewijde voorwerpen aangetroffen, die we net zoals munten kunnen beschouwen als offergave voor een goede oogst. 4
NOTEN:
1. Ad Otten en Jan Timmers, Middeleeuwse Pauselijke bulla in de Kromstraat; Gemerts Heem jrg 2011, nr 2 blz 6.
2. P.O. van der Chijs, De munten der Nederlanden tot de Pacificatie van Gent; 1851-1866, deel 1.
3. Van der Chijs, zie noot 2, plaat X nr 1.
4. Met dank aan Ben Spierings die gegevens van zijn vondsten beschikbaar stelde aan de heemkundekring. Uit die gegevens is dankbaar geput. De foto’s voor dit artikel zijn voor het merendeel van hem afkomstig. De foto’s van de gouden Roosebeker zijn van de heemkundekring.
