GH-2011-02 Boterfebriekske, Tien Geboden en Vier Evangelisten

Ad Otten

Botterfebriekske, Tien Geboden en Vier Evangelisten

In het verleden werd aan huizen en ook aan percelen vaak een naam gegeven. Nadat in 1832 het kadaster werd ingevoerd was de behoefte daaraan met name voor percelen al veel minder. Elk perceel kreeg immers een eigen kadastraal nummer. Toen vervolgens ook nog eens officieel straat- en/of wijknamen en tenslotte huisnummers werden ingevoerd was er al helemaal geen noodzaak meer voor een huisnaam. De herbergiers bleven een eigen naamgeving voor hun etablissementen echter getrouw en zo bleven ook oude historische namen overal overeind. Zelfs werd nog heel lang nieuwbouw een eigen naam toebedeeld. In de Deel in Gemert vinden we daar kort bijelkaar een

drietal voorbeelden. Kort na 1900 besloten de boeren van Pandelaar en Deel tot de stichting van een coöperatieve Roomboterij (op handkracht) en zij noemden het fabriekje “De Eendracht”. Volgens het jaarverslag van 1902 werd er in de coöperatieve Eendracht in totaal 304.417 kg melk geleverd en dat er 11.003 kg boter werd verkocht op de botermijn in Eindhoven. In 1915 besloten de leden van ‘De Eendracht’ om samen met nog twee handkrachtboterfabriekjes, te weten “Natura” op Boekent-Oudestraat en “De Heibloem” aan Deel-Boekelseweg, de handen ineen te slaan en een Coöperatieve Stoomzuivelfabriek ‘De Eendracht’ te stichten tegenover het Sint Annakeske aan de weg naar Handel. ‘De Eendracht’ in de Deel werd toen omgebouwd tot woning maar de naam bleef tenminste als ”t Botterfebrieksek’ in de herinnering bewaard.

En dat men ook in de volksmond gevoelig bleef voor een karakteristieke benaming bleek wel toen in 1925 aannemer Klerks in de Deel tegenover de Zaanse molen De Bijenkorf een woningrij bouwde van maar liefst tien woningen. Het was de tijd van het Rijke Roomse Leven en binnen een mum van tijd kende iedereen in Gemert ‘De Tien Geboden’ en dat is tot op de dag van vandaag zo gebleven. En er werd zelfs wel eens gesproken van een elfde gebod maar dat gold de vier gangen in de woningenrij: “Gij zult de gangen open houden”. De woningnood was in Gemert van toen best groot en toen in navolging van aannemer Klerks, in 1928 bakker Johan van Eenbergen, pal naast ’t Botterfebriekse en schuin tegenover de Tien Geboden nog eens een rij van vier woningen liet bouwen werd natuurlijk ook deze woningbouw een naam toebedacht: ‘De Vier Evangelisten’, later ook wel genoemd ‘De Vier Waarheden’.