GH-2011-01 Uit het oud-rechterlijk archief van Gemert (3)

UIT HET OUD-RECHTERLIJK ARCHIEF VAN GEMERT (3)

Simon van Wetten

De auteur is bezig met het ontsluiten van het complete archief van de criminele en civiele rechtszaken die in de 16e, 17e en 18e eeuw in Gemert hebben gespeeld. Het levert een berg aan kwesties over testamenten, burenruzies en niet betaalde schulden op. Het geeft zicht op een bijkans onafzienbare reeks vecht- en steekpartijen en andere vormen van criminaliteit. Maar het geeft ook een verrassend beeld van de Gemertse samenleving in vroegere dagen. Simon zet de meest aansprekende, ontroerende en typische voorvallen om in anekdotes waarvan u hieronder weer enige voorbeelden aantreft. Hij heeft er inmiddels ruim honderdvijftig en dat aantal zal nog flink uitdijen. (Red.)

1613

Affront

Jan Huijben, borgemeester nota bene, staat terecht vanwege ‘het praktiseren van oproer’ tegen de heer. O Jan, je weet toch dat zulks tot ondergang en verderf van deze gemeente leidt, en dat je zult worden gestraft en de heer om vergiffenis moet bidden en je leedwezen moet tonen, op een zondag, in en om de kerk, en dat met een waskaars in je hand en gekleed in witte kledij, gedurende de hele mis. En meteen daarna word je voor tien jaar verbannen!

2011-1 oud-recht1‘Ja maar, ik wilde de landcommandeur helemaal niet beledigen, ik wilde me juist in alle onderdanigheid onderwerpen. Goed, het is waar, ik heb het volk bijeen geroepen, maar dat was met goedvinden van de schout en schepenen.’

Gij stommerik, je gaat het noodlot dan toch niet tarten door te roepen dat men de heer geen bede van de Peel zou moeten geven!

‘Ik heb het landcharter gevonden en gelezen. Er staat dat de naburen de Peel gekocht en betaald hebben. Wij dus! Waarom zouden wij dan nog eens de Peel van de heer moeten huren?’

Nog dommer! Zoiets mag je denken, maar moet je niet zeggen.

‘Uit het volk werd toen geschreeuwd dat de secretaris beter z’n testament kon maken. En ik meen dat Willemke Smollers riep dat men de knuppel ter hand zou moeten nemen. Maar dat heb ík niet gezegd!’

Domme, domme Jan. De landcommandeur en de schout stonden samen voor het kasteel naar de oploop te kijken, en jullie hebben naar hen geroepen en – o affront – jullie zijn naar het gesprek van die hoge heren blijven luisteren. Ja, zo sticht je krakeel en oproer.

Tot over tien jaar, Jan … En lees ondertussen dat Landcharter nog maar eens na, want daarin staat toch echt iets anders…

1625

Wie de koe toekomt, die vat haar bij de horens

Willem Aryaen Thijssen, u kent hem niet, want hij woont helemaal in Heesch in het Maasland, is naar Gemert gekomen. Zijn koe is namelijk afgelopen donderdag gestolen, zomaar uit zijn stal weggehaald! Die koe is hier in Gemert ten huize van Simon Claessen aan het Cruijs gevonden. Het beest is daar gebracht door een onbekend persoon, die zei uit Cuijk te komen en Jan Diercx te heten, zo verklaarde de vrouw van Simon. Hij probeerde de koe te verkopen, maar zij begreep dat het zou kunnen zijn dat de koe gestolen was. Toen is die persoon weggegaan en heeft zichzelf fugitief gemaakt.2011-1 oud-recht2

Willem heeft twee buren uit Heesch meegenomen die kunnen bevestigen dat het zijn koe is.

‘Dit is zeer zeker de koe van Willem. Jawel, ze is zes of zeven jaar, zwart, en drachtig van haar vierde kalf, en wij kennen deze koe al heel lang!’

Willem mag zijn koe weer naar huis leiden. Het is nog een lange weg naar Heesch …

1637

De andere kant van de tralies

‘Als een gevangene door schuld of onoplettendheid van de cipier of bewaarder de gevangenis ontvlucht, dan moet de cipier instaan voor degene die gevlucht is, en met dezelfde straf gepunieerd worden die anders zou zijn opgelegd aan de gevangene.’

Welnu, ene meester Goort Verbeten is in gevangenschap genomen vanwege een moedwillig delict hier in Gemert door hem begaan. Jan Hendrick Schuijl kreeg op 26 januari de opdracht om meester Verbeten te bewaken en te bewaren. Maar Verbeten is, wellicht na een slapeloze nacht door het gesnurk van de niet al te waakzame Schuijl, in de vroege morgen van 27 januari uit de gevangenis en uit banden van ijzer ontkomen en ontlopen.

Nu zit de gevangenenbewaker Schuijl zelf in de gevangenis en zal aan lijf en goederen worden gestraft.

Bekijk PDF