GH-2009-02 Watterspeen is schaatsenrijder

Wim Vos

 In Gemerts Heem1, schreef ik onlangs over de hojwaoge, hojwipper, sprinkhaon en over de wátterspeen. Die naam ‘wátterspeen’ bestaat echt, maar ik meende, afgaande op het Woordenboek van de Brabantse Dialecten [WBD],2 dat een Gemertse wátterspeen een langpootmug (familie Tipulidae) was. Mijn broer Piet Vos, oud-redacteur van het WBD, wees me er echter op dat de betekenis ‘langpootmug’ gebaseerd is op een waarschijnlijk foutieve invulling van een Amsterdamse vragenlijst die destijds verzonden werd vanuit het instituut dat nu Meertens Instituut heet. Piet vermoedt dat de destijds twaalfjarige invuller, een Gemertse gymnasiast, niet alles van beestjes afwist en dat de oudere  zegsman niet zozeer de omschrijving van het beestje goed heeft beluisterd, maar meer is afgegaan op de begeleidende tekening, hoewel de vleugels op die tekening hem op andere gedachten hadden moeten brengen. In het WBD3 treffen we verderop een andere mogelijkheid aan. Een Gemertse wátterspeen zou ook gewoon een waterspin (Agryroneta aquatica) kunnen zijn. Maar daartegen pleit dat dat beestje in schoon stilstaand water leeft en onder water opvallende nesten spint tussen de waterplanten. De Gemertse wátterspeen houdt zich volgens Piet en ook onze zus, Ria Hoevenaars-Vos, echter op bovenop het oppervlak van stilstaand of langzaam stromend water. Hij heeft een slank lijf en zes lange poten. De uiteinden van de poten zijn sterk behaard en doordat deze haartjes door het haarvet niet nat worden, kan de Gemertse wátterspeen zich snel zigzaggend over het water voortbewegen. Volgens het WBD4 heet dit beestje in het Nederlands, vanwege zijn bewegingspatroon ‘schaatsenrijder’ (een algemene soort is Gerris lacustris). Het beestje is 20 mm lang en is een zeer algemeen voorkomend insect van de orde van de wantsen. Schaatsenrijders leven van insecten die zij op de waterspiegel vangen. In o.a. Volkel, Mierlo-Hout en Haps noemen ze de schaatsenrijder ook waterspin. Voor Gemert is deze naam in het WBD dus bij het verkeerde beestje terechtgekomen, nl. de langpootmug.

NOTEN
1.Wim Vos, ‘Sprinkhaonen èn aander bísjes’, in: Gemerts Heem, jg. 50, 2008, nr. 4, p.26/7.
2.WBD, Deel III, sectie 4, afl. 2, p. 152-154, s.v. langpootmug.
3.WBD, Deel III, sectie 4, afl. 2, p. 244/5, s.v. waterspin.
4.WBD, Deel III, sectie 4, afl. 2,, p. 245, s.v. schaatsenrijder.