GH-2009-02 Gemert, geen stadje, maar een staatje
GEMERT GEEN STADJE MAAR EEN STAATJE
Ad Otten
Een dikke dertig jaar geleden werd Gemert aangemerkt als “historische stadskern” op grond van een zogenaamde algemene maatregel van bestuur d.d. 26 november 1973, en dat als uitvloeisel van de Financiële Verhoudingswet 1960. Met die wet en die specifieke maatregel werd met extra financiën tegemoet gekomen aan de bijzondere problematiek waarmee historische stadskernen toen ‘worstelden’. Het ministerie van Financiën had normen vastgesteld waaraan voldaan moest worden. Wilde je aanspraak maken op de extra financiën dan gold niet de aantoonbaarheid van stadsrechten uit een ver verleden maar dat je als ‘stad’ was aangeduid op tenminste twee van negen met name genoemde historische kaarten uit een periode liggende tussen 1602 en 1833. Gemert was spijtig genoeg maar op één van die kaarten aangetekend als ‘stadje’.1 Maar… toen na enige jaren bleek dat twee gemeenten (Schagen en Thorn) die ook maar op één kaart voorkwamen, na aanlevering van andere kaarten, toch in aanmerking kwamen voor genoemde uitkering, ging men in Gemert natuurlijk ook op onderzoek. En jawel hoor, oud-gemeentesecretaris Jacques van den Broek vond in een antiquariaat in ‘s-Hertogenbosch zo’n alternatief: een kaartje van Judocus Hondius uit 1630 waarop Gemert was aangeduid als stad. De raad van gemeentefinanciën sputterde nog wel wat tegen met argumenten dat het bedoelde kaartje niet authentiek zou zijn, maar uiteindelijk zwichtte toch ook de staatssecretaris van Financiën. Gemert kreeg een nabetaling van 2,8 miljoen gulden en nog jarenlang een jaarlijkse uitkering van een bedrag tussen de 4 en 5 ton.2
Het toeval wilde dat terwijl het gemeentebestuur van Gemert nog zo ijverde voor de toekenning uit het ‘Fonds 
Historische Stadskernen’, de PTT in 1978 juist een poststempel invoerde met de tekst ‘Gemert-dorp’. Burgemeester De Wit schreef meteen een brief-op-poten naar de directie van de PTT en in 1979 werd het nieuwe poststempel al vernietigd.3
Of Gemert hiermee nu definitief ‘stad’ werd? Nee natuurlijk niet! Gemert werd niet voor niks op een aantal kaarten aangeduid als stad. Het was in feite veel meer dan een stad. Het was een staatje. Maar hoe geef je dat aan op zo’n kaartje. Het gemakkelijkste is – zo moeten een stel cartografen uit het verleden geoordeeld hebben – om Gemert aan te duiden als ‘stad’. Na de kaart van Majer uit 1747 en die van Hondius uit 1630 drukken we hierbij een kaart “Brabantiae” af van Henricus Naegele van rond 1580 en ook daarop zien we Gemert aangeduid als ‘stad’. Het is wel even puzzelen want er staat een stadaanduiding zonder naam erbij zo lijkt het, maar… bij nader inzien kan die ‘stad’ boven de naam Taxandria alleen maar slaan op ‘Gemert’ dat op deze kaart onder de naam Taxandria terecht is gekomen, maar er is een streepje dat heel subtiel door Taxandria heen naar Gemert wijst….
Maar veel en veel interessanter, en correcter ook, zijn de kaarten waarop Gemert de status van een apart landje heeft gekregen. Zo’n kaart drukken we hier als toetje bij af en wie weet komt er misschien in regeringskringen nog eens iemand op het idee om voor een klein voormalig staatje als de Vrije en Soevereine Landsheerlijkheid Gemert met een of andere ‘maatregel van bestuur’ ook nog eens wat extra geld uit te trekken. Het zou ten behoeve van de restauratie van de residentie van onze vroegere ‘vrijheren’ uitstekend van pas kunnen komen….
NOTEN:
1. Een kaart van T. Majer uit 1747
2. Vgl. L. Rouppe van der Voort, De Vrije Neutrale Grondheerlijkheid Gemert. Stad? Stadsrechten? Historische Stadskern? In: Gemerts Heem 1979 blz. 78-86.
3. Ad Otten, Gemert en de post, Gemert 1988, p.64
