GH-2007-02 Route Jan van Gemert

Rob de Haas

Kunstenaar Jan van Gemert is geboren in de Pandelaar in Gemert op 3 juni 1921 en gestorven in Gemert op 11 september 1991. Hij wordt de vader van de moderne kunst in Gemert genoemd. Hij heeft er in elk geval heel wat sporen nagelaten.

Jan van Gemert, de schilder

‘Moeder meuk en Tupke verf halen’ vraagt de jonge Jan van Gemert. Zijn moeder vindt het goed en daarmee begint de kunstenaarsloopbaan van deze markante Gemertse kunstenaar. Hij is een jaar of twaalf als hij door ziekte gehandicapt raakt. Er moet een been geamputeerd worden. Zijn vader vindt, dat hij toch iets moet leren. Dus slaat
Jan aan het schilderen. Hij schildert van alles. Volgens zijn moeder weet hij soms zelf niet wat het voorstelt daar boven op zolder. ‘Maar ’t was verf van boven tot onder en zo
kladde hij verder.’ (uit de monografie “Maar niet over Jan van Gemert”)

Als aankomend kunstschilder trekt Jan de belangstelling van kunstminnaar dokter Hendrik Wiegersma uit Deurne en wanneer burgemeester De Bekker zich als een heuse mecenas over Jan van Gemert ontfermt, levert hem dat de nodige opdrachten op. In ruil voor ondersteuning, de zogenaamde contraprestatie, maakt Jan veel werk voor de gemeente Gemert. Vooral reliëfs bij nieuwbouwprojecten. Maar ook zijn schilderijen worden door De Bekker aangekocht. Ze zijn in het gemeentehuis aan het Ridderplein nog steeds te bewonderen

Jan van Gemert, de beeldhouwer

Over het maken van kunstwerken in ruil voor financiële ondersteuning is Jan niet erg enthousiast. Hij zegt er zelf over: “Dan kreeg je via de contraprestatie weer een of andere figuur op je dak, die een nieuw gebouw ging neerzetten en één ‘gat’ overhield voor iets kunstzinnigs. Meestal vertelde-n-ie ook nog precies hoe het moest.”
Toch heeft hij uit gegoten beton prachtige, expressieve beelden gemaakt voor bijvoorbeeld nieuwe schoolgebouwen. Daar zijn ‘speelbeelden’ bij waarop kinderen naar
hartelust kunnen klimmen en klauteren.

In de begin jaren vijftig van de vorige eeuw bouwt Gemert in rap tempo twee grote wijken: Molenakker en Berglaren. Het is de tijd van wederopbouw na de verwoestende periode van de Tweede Wereldoorlog. Voor het eerst worden lange eenvormige huizenblokken opgericht en Jan van Gemert mag in enkele straten de gevels boven de voordeuren opsieren met reliëfs, zoals in de Diederikstraat, de Predikherenstraat, de Van Beekstraat, de Wachtendonkstraat. Juist op dit moment worden beide wijken grondig gerenoveerd.

Jan van Gemert de schrijver

Schrijven doet Jan ook. En best veel. Gedachten, gedichten en aforismen. ‘Schilderen is het hanteren van het penseel, niet het copiëren van onbegrepen voorbeelden’. Op de zijgevel van zijn woning op de hoek Bisonstraat-Diederikstraat schildert hij bouwvakkers bezig met het optrekken van een huis met als thema ‘Bouwen is leven en leven is bouwen’. Maar wat hij aan het geduldige papier toevertrouwt, durft hij niet te publiceren. Menigmaal verbrandt hij zijn zieleroerselen in de kachel. Gelukkig is er nog wel wat
bewaard gebleven.

In de blauwfluwelen stoel
Zit zij
Met haar uitgestreken smoel
Zit zij
Of zit zij niet
Bestaat de stoel
Alleen voor haar; haar
Uitgemeten streken
Van ’t-is mooi
Zo smooi
Snou snou
Zo snou en smooi
Als een pas gestreken
Deken
In mijn lege bed
Het glaasje is al klaar
Gezet

Jan van Gemert de leraar

Op zijn 35ste schrijft Jan zich in voor de lerarenopleiding M.O.-Handenarbeid. Een jaar later al wordt hij benoemd aan de Eindhovense LTS. Jan is leraar. Hij heeft nu een vast inkomen. Van 1957 tot 1975 geeft hij handenarbeid aan de Sociale Academie Den Elzent in Eindhoven, maar ook aan vrije academies en creativiteitscentra in menig Brabants dorp. Zelf heeft hij over zijn onderwijscarrière gezegd: “Ik had nooit in het onderwijs moeten gaan, maar ik heb er nooit buiten gekund.”

Jan is lange tijd uit Gemert weggeweest maar uiteindelijk in 1986 naar zijn geboortegrond teruggekeerd. Daar ligt hij begraven op het kerkhof van de St.-Janskerk onder een passende zerk.

Speciaal voor het ‘Gemerts Heem’, het kwartaaltijdschrift van Heemkundekring De Kommanderij Gemert, ontwerpt Jan van Gemert de omslag voor het jaar 1987.

 

Bekijk PDF