GH-2006-01 Wie was ‘De Zoete Moeder’?

Ad Otten

De 82-jarige Antoon van Melis bracht me op het idee. Hij was over uit Australië bij gelegenheid van de begrafenis van zijn broer Cor in februari j.l. Graag haalde hij nog wat herinneringen op uit het Gemert vanwaar hij in 1952 emigreerde naar de andere kant van de wereldbol. Zo kwamen we ook te praten over De Zoete Moeder. Hij kwam er indertijd veel. De naam van de kastelein kon hij zich niet meer herinneren, wel dat hij heel muzikaal was en dat hij er daarom met zijn kameraden altijd ging zingen. Al had iedereen het over De Zoete Moeder, het heette eigenlijk Café Gezelligheid, zo vertelde Antoon, maar, voegde hij daar lachend aan toe: “Waj nüümden ’t aald: De Grejs Merrie.”

Hoe het ook zij: De Zoete Moeder was de eerste deur aan de rechterkant van de weg na het bordje dat aangaf dat daar de bebouwde kom van Gemert begon. Aan de kant waar de Broekstraat uitkwam op d´n Heuvel was aan het pand een veranda met terras aangebouwd en vanaf dat ‘op het zuiden’ gelegen terras zag je iedereen Gemert ‘in’ komen. Aan de binnenzijde van de veranda was de muurgevel door schilder George Gijsbers van verschillende Gemertse landschappen voorzien. Op de veranda bij ‘De Zoete Moeder’ zat je echt helemaal buiten!

Intussen is het alweer zo’n 40 jaar geleden dat het café aan het toenemend verkeer werd opgeofferd. De voornaamste invalsweg van Gemert moest toen ‘hoognodig’ worden verbreed en dat betekende de sloop van ’t café. Ter plaatse lijkt nu helemaal niets meer aan haar bestaan te herinneren. Wel is bij elke wat oudere Gemertenaar de naam bekend gebleven. En bij de heemkundigen ook de vraag wie nu eigenlijk De Zoete Moeder was? In eerste instantie is daarbij altijd gezocht onder de elkaar opvolgende kasteleinsvrouwen en dan vallen de namen van Orth, van Berlo, van Roij en van Sinten. Maar uit alle ongetwijfeld ‘zoete’ moeders is nooit een keuze gemaakt voor dé zoete moeder. De vraag is bovendien gewettigd of het niet veel aannemelijker is om een verband te leggen met de beeldengroep van de Zoete Moeder op d’n Ezel die daar, ongeveer ter hoogte van het café, al sinds onheuglijke tijden, de grens van de bebouwde kom van Gemert markeert? Juist ja, we doelen op het keske met de beeltenis van De Vlucht naar Egypte, door aanhangers van Gemert Vrijstaat ook wel aangeduid als de Vlucht naar Gemert!1 Het is toch immers Onze Lieve Vrouw die van oudsher al bekend staat als Zoete-Moeder-bij-uitstek. En iedereen weet toch ook wie er bedoeld wordt met de Zoetelieve Vrouw van ‘s-Hertogenbosch. Dat is Maria!

Bekend is dat de originele beeldengroep van de Vlucht naar Egypte (nu in de kerk) in het verleden in deze buurtschap aan verschillende panden moet hebben gehangen, zonder te weten waar precies. Het pand waar ‘de Vlucht’ tot in de jaren zestig van de vorige eeuw ‘huisde’ bestond nog niet ten tijde van de invoering van het kadaster (in 1832), terwijl daartegenover op de plaats van het ons bekend gebleven café ‘de Zoete Moeder’, toen al wel een pand stond. Maar of zich daar toen ook de beeldengroep bevond blijft de vraag. Het kan bovendien ook nog zo zijn geweest dat de beeldengroep zich in een op zichzelf staand keske bevond? We weten het gewoon niet. De naar verondersteld zeventiende eeuwse beeldengroep is in elk geval heel wat ouder dan welk pand ook in deze uithoek van de buurtschap Heuvel. Maar… hoe het ook zij, alle panden, die van vroeger en die van nu, waren allemaal en alle tijden door, te lokaliseren als staande of gelegen bij ‘de Zoete Moeder op de Vlucht’. Het lijkt ons daarom ook alleszins aannemelijk dat daar ook de oorsprong gezocht moet worden van de bijnaam van het vroegere Café Gezelligheid.

Noot:

Zie ook: A. Otten, Van “Vlucht naar Egypte” tot “Vlucht naar Gemert”, GH 2002, nr.4.