GH-2006-01 Leven en werken van Macropedius (een recensie)

Meer dan 500 jaar geleden werd hij in Gemert geboren en ook al heeft hij met uitzondering van zijn kinderjaren zijn hele leven doorgebracht in de steden ‘s-Hertogenbosch, Utrecht en Luik, toch kent welhaast iedereen in Gemert nog steeds zijn naam. Menigeen weet zo uit het blote hoofd ook te vertellen dat hij, Georgius Macropedius, van oorsprong luisterde naar de naam Joris van Lankveld. Her en der is over deze persoon in de loop van de tijd al heel wat bijeengeschreven. Bij nadere beschouwing blijkt dat echter toch maar vrij beperkt tot óf een bescheiden biografie óf een vertaling, respectievelijk beschrijving, van één van zijn toneelwerken of schoolboeken. Maar… op 25 november vorig jaar is daarin in het Jeroen Bosch Centrum in ‘s-Hertogenbosch verandering gebracht. De Stichting Zuidelijk Historisch Contact presenteerde toen in de door haar uitgebrachte reeks Bijdragen tot de geschiedenis van het Zuiden van Nederland een op zich al lijvig boek van 376 bladzijden met vele illustraties in kleur, dat met een cd-rom in totaal echter nog eens met zo’n 750 pagina’s werd uitgebreid. Alles onder de titel “Georgius Macropedius 1487-1558: Leven en werken van een Brabantse humanist”. De auteurs zijn dr. Frans Slits en dr. Henk Giebels. De eerste geboren en getogen in Gemert, de tweede woont en werkt er.

Deze nieuwe kostelijke uitgave leidt de lezer in velerlei opzicht terug naar de tijd waarin Macropedius leefde. Op de scheiding van de middeleeuwen en de nieuwe tijd, een tijdvak waarin zich grote maatschappelijke veranderingen voltrokken en waaraan iedereen meteen tot de verbeelding sprekende namen verbindt als die van Jeroen Bosch en Erasmus. Maar wie eenmaal kennis heeft genomen van wat zich allemaal rond ónze Macropedius afspeelde en vooral wat hij zelf aan schoolboeken en literaire werken het daglicht liet zien, kan daar nu ook diens naam aan toevoegen. Het was een uitermate moeilijke tijd. De reformatie kwam op en niet voor niets. Je moest op je tellen passen zeker in het onderwijs en nog meer als schoolhoofd. Macropedius was rector van de Latijnse scholen in de genoemde steden, hij schreef vele schoolboeken maar vooral verwierf hij een naam als schrijver van (latijnse) toneelstukken. Uit alles blijkt hij een vertegenwoordiger van de zestiende eeuwse humanistische opvoeders wier idealen waren: ‘Liefde voor de jeugd, geleidelijkheid en aandacht voor de individuele begaafdheid, zedelijke verbetering, educatie tot schoonmenselijk en christelijk leven.’ In Utrecht schreef hij voor bijna alle schoolvakken nieuwe boeken: voor Grieks, Latijn, logica, tijdrekening, gedichten en schrijven. Zijn Epistolica, over de kunst van het schrijven van brieven, werd talloze malen gedrukt en op Latijnse Scholen in de Nederlanden, het Duitse Rijk, Frankrijk en Engeland gebruikt. Macropedius wilde onderwijzen met de rede niet met de roede en daarbij ging hij de moeilijkheden niet uit de weg. Zijn grootste roem dankt Macropedius aan zijn twaalf toneelstukken: vastenavondkluchten, komedies over het schoolleven en bijbelse stukken. Hecastus, een Latijnse bewerking van het middelnederlandse Elckerlijc, is zijn meesterwerk. Het werd vele malen gedrukt, vertaald en opgevoerd. Vooral, en dat is opmerkelijk, in de gereformeerde gebieden van het Duitse Rijk had het stuk veel succes. In zijn toneelstukken worden bij voortduring wantoestanden gehekeld of op de hak genomen. Ook zijn bewondering voor de toenmaals veel bekritiseerde Erasmus stak hij niet onder stoelen of banken. Hij was een onderwijsvernieuwer, invoerder ook van het Grieks op de Latijnse Scholen. De naam die hij zich aanmat wijst daar ook op. Joris werd Georgius maar zijn familienaam werd Grieks met een Latijnse uitgang. Makros = lang, pedion = veld.

Op de bijgevoegde CD-rom zijn niet alleen de teksten van zijn literaire scheppingen terug te vinden, alsook de tekst en de vertaling van de Apotheosis, het eerbewijs van zijn vrienden en oud-leerlingen, maar ook een kostelijk klankbeeld met de uitvoering van enkele van zijn teksten en liederen.

Macropedius zal blijven voortleven en niet alleen in Gemert.

(red.- ao)

H. Giebels en F. Slits, Georgius Macropedius 1487-1558. Leven en werken van een Brabantse humanist. Bijdragen tot de geschiedenis van het Zuiden van Nederland (Tilburg: Stichting ZHC, 2005). 376 p. ill. CD-ROM. ISBN 90-70641-65-8. Prijs 39,50.