GH-2006-01 De organistenfamilie Roefs

 

Ad Otten

In het derde deel van het in Leiden in 1914 uitgegeven Nieuw Nederlandsch Biografisch Woordenboek werden twee voor Gemert interessante biografieën opgenomen van gevierde musici uit de 18de en 19de eeuw. Het betrof ene Benedictus Roefs geboren in Deurne (1828) en overleden in Londen (1872) en ene Joannes Martinus Roefs geboren in Gemert (1759) en overleden in Xanten (1842). Geschreven werd dat de laatste een oud-oom was van de eerste, terwijl beider vaders organist waren met alletwee Paulus als voornaam.1 De ene vader was organist in Deurne, de ander in Gemert. De eerste gedachte die bij je opkomt is dan dat de Deurnese organist vermoedelijk de kleinzoon zal zijn van de 18de eeuwse organist van Gemert. De moeite waard om dat eens precies uit te zoeken. Temeer omdat de Gemertse pastorie in het bezit is van een portret in olieverf van de hierboven genoemde (Joannes) Martinus Roefs. ‘Martinus Roefs’ staat er althans geschreven op de achterzijde van de antieke ovalen lijst. De nieuwsgierigheid naar de familie Roefs wordt bovendien nog vergroot omdat we hier kennelijk van doen hebben met een tot ver buiten onze landsgrenzen gevierde muzikale familie, wier wortels in Gemert schijnen te liggen. Het is verder een heel bijzondere aanvulling op onze kennis over tenminste vijf, misschien wel zes, hier ter plaatse in bedrijf geweest zijnde orgelmakerijen in de periode van 1675-1750.2

Laten we daarom maar eens op onderzoek gaan in de literatuur en in Gemerts gemeentearchief naar gegevens over de familie Roefs.

Genealogie familie Roefs

In het tijdschrift Taxandria werd er al in 1940 een kleine genealogie van de familie Roefs gepubliceerd, hetgeen ook Martien Verbruggen in zijn onderzoek naar orgelbouwer Mathijs Verhofstadt niet was ontgaan.3 In het hiernavolgende beperken we ons tot de Gemertse tak, waaruit ook de musici voortspruiten, waar we hier naar op zoek zijn. Die tak ontstaat door de vestiging in Gemert van zekere Jan Roefs. Hij is afkomstig uit Helmond maar heeft al Gemerts bloed omdat zijn moeder (Maria van den Heuvel) een Gemertse is. Zijn ouders zijn zeker niet onbemiddeld. Vader Frans was in 1689 in het Helmondse zowel borgemeester als deken van het timmerambacht. In Gemert had hij behalve goede connecties ook heel wat bezittingen die hem mogelijk zijn aangekomen via zijn vrouw.

Jan Roefs trouwde op 14 januari 1716 te Gemert met Emerentiana de dochter van Paulus Roijackers. Uit dit huwelijk werden tussen 1717 en 1729 meerdere kinderen geboren. Eén van hen is de naar de Gemertse opa van moederskant genoemde Paulus Roefs, die we in de inleiding van dit artikel al leerden kennen als de organist en vader van Johannes Martinus Roefs organist te Xanten. Wat weten we van deze Paulus Roefs?

Paulus Roefs (1722-1800)

Hij werd gedoopt te Gemert op 13 juli 1722. Zijn jeugdjaren vallen samen met de periode dat de orgelbouw in Gemert haar hoogtepunt beleeft. Zijn vader zit met de absolute meester onder die orgelbouwers, te weten Mathias Verhofstadt, in de Gemertse schepenbank. In een wat latere periode zien we vader Jan Roefs meer dan tien jaar optreden als kerkmeester in Gemert.4 Los van het muziektalent dat Paulus Roefs ongetwijfeld bezeten zal hebben verkeerde hij dus in een ideale omgeving om organist te worden. Organist was overigens zeker niet zijn hoofdmiddel van bestaan. In vroeger tijd was de organist veelal een bijbaantje van de koster-schoolmeester en ook in Gemert is dat vaak het geval geweest. Maar niet bij Paulus Roefs. Hem komen we overal tegen als linnenfabrikeur. Afgaande op de inhoud van verschillende voor de Gemertse schepenbank opgemaakte akten kunnen we gerust stellen dat hij behoorde tot de meest vermogende inwoners van Gemert en hier in hoog aanzien stond. Dienovereenkomstig wordt hij aangeduid als ‘sieur’ of ‘heer’.5 Opmerkelijk is het daarbij dat zijn naam nergens voorkomt op de lijsten van schepenen en andere gemeentelijke functionarissen, waar men over het algemeen toch de rijken en aanzienlijke inwoners van een gemeenschap tegenkomt. Wel moet hij van jongsaf en tot op hoge leeftijd het orgel in de kerk hebben bespeeld. In een almanak, uitgegeven in Grave in 1793, wordt hij – hij is dan 70 – nog steeds vermeld als ‘organist’ in Gemert.6

Op 2 november 1758 is deze Paulus Roefs getrouwd met Elisabeth van den Berg, de dochter van de toenmalige president-schepen in Gemert, die we in een vorig nummer van Gemerts Heem al leerden kennen als Benedictus van den Berg, aannemer-kastelein en torenuurwerkmaker.7

Het echtpaar Roefs-Van den Berg kreeg 6 kinderen. Hun eerste kind was Joannes Martinus, gedoopt te Gemert op 15 november 1759. Hij was het die zoals we hierna zullen zien furore maakte als organist in vooral Xanten. Maar… hij had nog een zoon die zich bekwaamde op het Gemertse orgel en die had weer kinderen en kleinkinderen waarvan de laatsten als organist zelfs trokken naar Londen en Parijs.

Paulus Roefs voorzover we kunnen nagaan de stamvader van deze organistenfamilie overleed in Gemert op 28 augustus 1800. Zijn echtgenote Elisabeth van den Berg overleed ruim tien jaar eerder op 9 februari 1789.

(Johannes) Martinus Roefs 1759-1842

Hij werd gedoopt te Gemert op 15 november 1759. Zijn vader was Paulus Roefs (1722-1800), linnenfabrikant en organist. Johannes Martinus, veelal Martinus genoemd, studeerde aan de Latijnse School in Gemert en vervolgde zijn studie te Luik, waar hij op 20 december 1783 tot priester werd gewijd. Zijn eerste Mis deed hij op 28 december daaraanvolgend in zijn geboortedorp. Pastoor Poell schrijft daarover in 1920 in ‘het Kerkklokske’ hoe luisterrijk dat feest werd gevierd in Gemert.8

De kerk was toen versierd met kransen en laurieren,

Om dat zoo plechtig feest, zeer luisterrijk te vieren,

Dit feest dat was zoo schoon, dat jong noch oude liën

Te Gemert zulk een feest gehoord han noch gezien

Het volgende jaar werd hij kapelaan in de adellijke abdij van Vorst bij Brussel. Bij de komst der Franse legers werden de religieuzen verdreven en Roefs vertrok met hen naar Würzburg. Na een verblijf van negen maanden en het overlijden van de abdis, konden zij met hun kapelaan Roefs weer terugkeren naar hun oude verblijf, om nauwelijks een jaar later opnieuw door de Fransen te worden uitgedreven. Roefs kreeg toen een kanunnikdij in de kapittelkerk van St. Victor te Xanten en werd er tegelijk aangesteld tot organist. Toen ook het kapittel van Xanten door de Fransen werd gesupprimeerd, is Martinus Roefs naar Amsterdam vertrokken als huiskapelaan van Cavelini. Niet lang daarna kwam de laatstgenoemde te overlijden waarna Roefs weer naar Xanten terugkeerde. Inmiddels was van rijkswege aan de vroegere kapittelheren een pensioen verleend. “Roefs bediende nu weer het orgel in de Dom van Xanten en hield zich bezig met de beoefening der kunsten vooral van de muziek,” zo schreef zijn biograaf Hendrik Ouwerling, om te vervolgen met: “Hij was een zeer gezocht musicus, terwijl zijn huis als een museum was ingericht en aanzienlijke kunstschatten bevatte. In zijn tijd hadden de bekende opgravingen in de omtrek (van Xanten) plaats. 28 december 1833 vierde hij onder zeer veel deelneming zijn gouden priesterfeest.”

Ouwerling besloot de biografie met de mededeling dat hij in het bezit was van een portret in pastel,9 en dat er o.m. in het bezit van de familie in Brussel nog verschillende portretten meer van hem waren.

In het ‘Gemertse kerkklokske’ van 11 juli 1920 waarin een artikel over Johannes Martinus Roefs verscheen met de mededeling dat de pastoor van Aalst (Z.E.A.v.d.Eijnden) of diens zuster mevr. wed. Leijten een portret in olieverf van hem hadden, noteerde pastoor Poell later met de hand: “het portret is nu op de pastorie te Gemert: ik Poell kreeg ’t van de familie Van den Eijnden.”

Benedictus Roefs (1763-1825) linnenfabrikeur en organist

Een broer van de organist van Xanten was Benedictus Roefs. Hij werd gedoopt op 5 maart 1763 in Gemert. Hij was het die niet alleen het linnenfabrikeurschap overnam van vader Paulus maar ook de bediening van het orgel in de Gemertse kerk. In de patentregisters staat hij te boek als fabrikant en linnenreder. Hij was getrouwd met Allegonda Kivits de dochter van molenaar Godefridus Kivits. Zij krijgen 9 kinderen. Hij overlijdt op 25 februari 1825 te Gemert tegenover het kasteel op de plaats van het huidige Heerenhuis. Bij de inschrijving in het kadaster staan ‘de Erven Benedictus Roefs’ nog steeds te boek als ‘linnenfabrikant’. Twee kinderen verhuizen naar Deurne, twee naar Brussel.10

Paulus Roefs (1802-1883), organist in Deurne

Paulus, zoon van Benedictus Roefs en Allegonda Kivits werd in Gemert geboren op 17 juni 1802. Hij huwde te Deurne met de linnenredersdochter Henrica van de Mortel. Hij vestigde zich te Deurne en zou er in 1883 ook overlijden. Tussen 1828 en 1836 kregen zij 4 kinderen. Hij was de organist van Deurne. Zijn oudste zoon Benedictus (geb. 7-11-1828) overleed ongehuwd te Londen op 11-11-1872. Hij was een gevierd muziekleraar en componist, zo schreef Hendrik Ouwerling in het Nieuw Nederlandsch Biografisch Woordenboek. Van hem bezat hij ook een portret in waterverf. Terwijl hij verder verwees naar ‘een vrij groot gesteendrukt portret op een zijnder composities’. De tweede zoon van Paulus en Allegonda was eveneens musicus. Hij werd geboren op 21-12-1832 en gedoopt als Johannes Martinus. Hij overleed heel jong en ongehuwd op 23-jarige leeftijd in Parijs. Ook twee dochters bleven ongehuwd. Dochter Maria Louisa (1830-1856) overleed in Brussel en Cornelia Adriana (1836-1909) in Deurne, waarmee de Gemertse organistenfamilie Roefs was uitgestorven.

NOTEN:

1. Hendrik Ouwerling uit Deurne is de schrijver van de beide biografietjes die werden opgenomen in Nieuw Nederlandsch biografisch Woordenboek, Deel 3, Leiden 1914, blz.1080-1081. Pastoor Poell citeert daaruit in een artikel in het Officieel kerkbericht van de Kerken van Gemert dd 11 juli 1920.

2. Bekend zijn de orgelbouwers: Jan van Dijck, Gerard Verperssen, Mathijs Verhofstadt, Theodorus Mons alias Schiffers, en Paulus van Eijsdonck. Zie: Martien Verbruggen, Welk een “lofbaerlijk werk”. Gemertse orgelbouwers en Mathijs Verhofstadt in het bijzonder, Gemert 1995.

3. Martien Verbruggen, a.w. blz. 35; Taxandria jrg. 1940, Een andere tak van de familie Roefs, blz. 18-21

4. Jan Roefs was borgemeester in 1727 en schepen van 1728-1748; Mathias Verhofstadt van 1729 tot zijn dood in 1731. Jan Roefs was kerkmeester van 1749-1759.

5. o.m. schepenprotocollen Gemert R158 dd. 25-2-1793; R160 f.235- 236.

6. Gemerts Heem 1993 (nr.3) blz.90-95.

7. Ad Otten, Torenhorologies in Gemert vanaf 1500, GH 2002, blz. 1-14; 22-28.

8. Poell, L., Johannes Martinus Roefs, in: Officieel Kerkbericht van de Kerken van Gemert 11 juli 1920; Poell citeert uit Ouwerling (zie noot 1) maar ook uit De Godsdienstvriend 1842, waar Ouwerling hem op attendeerde.

9. zie noot 1.

10. Taxandria jrg.1940, Een andere tak van de familie Roefs, blz.18-21; Zie ook mbt Benedictus Roefs: Giel van Hooff, Johan Prinzen en de Gemertse textielnijverheid, 1981, blz. 40-41.

Met dank aan Ton Thelen