GH-2004-03 678 jaar Doregraaf
Ad Otten
De oudste vermelding van Doregraaf dateert uit een oorkonde van 1326. Dus reken maar uit 2004 min 1326 is 678!
Die oorkonde beschrijft de met palen afgebakende rechtsgebieden van ridder Diederik van Gemert aan de ene zijde en de Commandeur van de Duitse Orde aan de andere zijde. De waterlaat Doregraaf wordt in deze Paalbrief als grens genoemd tussen de toenmalige Vrijheren van Gemert, vanaf de brug op ‘de Oude Strate totter Broeck toe’.
Dat de Oudestraat oud is, hoef je niemand te vertellen. Dat het tracé van die weg echter exact parallel blijkt te lopen aan de pas in het begin van de twintigste eeuw in onze aardkorst gevonden Peelrandbreuk intrigeert overigens iedereen. Geschiedenis zit vol verrassingen.
De nog steeds bestaande Doregraaf achter de nieuwe VMBO-school aan de St. Josephstraat blijkt als waterlossing en scheiding dus zo’n zevenhonderd jaar oud. Dat dwingt respect af. De Doregraaf is niet langer zomaar een sloot. Het graafwerk van de Dribbellei via de Groenendaal naar ’t Broek (zuidelijk van de Broekstraat) heeft indertijd veel middeleeuws zweet gekost. Spitwerk, eerst dwars door de dekzandrug waarover de Oudestraat loopt en daarna nog zo’n anderhalve kilometer door zuigende broekgronden. In het Middelnederlandsch Handwoordenboek wordt “doregraven” uitgelegd als “door graven zich ergens toegang of uitgang verschaffen”. De Doregraaf was van grote betekenis voor het in cultuur brengen van het ommeland en diende bovendien ter voorkoming van wateroverlast in het dorpscentrum. Het algemene belang blijkt uit meerdere oude archiefstukken. Vanaf de zestiende eeuw schrijven in Gemert de ‘ordonnantien vande waterlaten’ voor, dat ‘de graaf’ op tenminste acht voeten breed moet worden gehouden, op straffe van een fikse geldboete voor alle aanliggende eigenaren die daar niet aan voldoen. Dankzij deze ‘keuren en breuken’ kon er tot in de twintigste eeuw op de Doregraaf worden geschaatst en nog in 1888 was het zo’n diep water dat daarin oud-burgemeester Gerard Slits kwam te verdrinken…
In 1986 werd het voortbestaan van de Doregraaf bedreigd. Met de aanleg van de Zuid-Oostelijke randweg tussen Heitsveld en Beeksedijk zou de waterlaat in zuidelijke richting opschuiven tot aan de geplande Oost- en Zuid-Om. De oude bedding wilde men wel ongemoeid laten maar de vraag was of die dan nog toekomst had. De Doregraaf was nog slechts bij een enkeling bekend en voor het behoud van een naamloze sloot leek niemand te porren…
Onverwacht kwam er hulp. De Gemeentelijke Technische School aan de Sint Josephstraat schreef een prijsvraag uit voor een eigennaam. Ingewonnen advies bij de Heemkundekring leidde tot het voorstel de school ‘Doregraaf’ te heten. Al in oude tijden gingen namen van wegen en waterlopen over op aangrenzende gebieden of gebouwen. Dus waarom niet? En zo raakte Doregraaf weer bekend in het Gemertse land. En al loste die schoolnaam amper tien jaar later alweer op onder de nieuwe koepel Commanderij College, de vertrouwdheid met ‘doregraaf’ bleef.
En of het die vertrouwdheid is geweest? Wie zal het zeggen? Met de vorig jaar gerealiseerde nieuwbouw van de VMBO-school was er in elk geval weer aandacht ook voor een functionele en aangeklede erfscheiding aan de achterkant. In samenwerking met de gemeente lijkt zelfs de trend gezet voor het herstel van de vroegere functie van Doregraaf als waterlossing. Het overtollige regenwater – van Dribbellei tot en met VMBO-school – wordt inmiddels via de oude Doregraaf geloosd op het natuurlijk aangelegde rietvijvercomplex bij de rotonde tussen Zuid-Om en West-Om.