GH-2002-04 Van ‘Vlucht naar Egpyte’ tot ‘Vlucht naar Gemert’

Ad Otten

Wie kent het niet? Het keske op de Heuvel met de zeventiende eeuwse beeldengroep ‘de Vlucht naar Egypte’. Maar is het u ook wel eens opgevallen dat Maria met het kindje Jezus, Gemert niet ‘uit’ maar Gemert ‘in’ vlucht! Daar moet iets achter steken. En dat is ook zo!
De beeldengroep hing oorspronkelijk in een nis van een huis aan de andere kant van de weg. De ouderen van Gemert weten dat nog wel want die situatie bestond tot in de jaren zestig. Uit 1951 is verder een prachtige aquarel bewaard gebleven waarop tegenover het legendarische café De Zoete Moeder aan de Heuvel, het huis mét die bewuste nis van ‘De Vlucht naar Egypte’ ook duidelijk is afgebeeld. Toen Leo Hendericks, ook wel bekend als de Rembrandt van Gemert, de bij dit artikel afgedrukte aquarel maakte, vluchtte Maria met het kindje dus nog echt Gemert uit. Naar Egypte, ergens heel ver weg….
In de jaren zestig moest worden uitgekeken naar een nieuwe plaats voor het kèske van ‘De Vlucht’ omdat de huizen in de laatste bocht van d’n Heuvel zouden worden gesloopt ter verbreding van de Beeksedijk, de voornaamste invalsweg van Gemert-dorp. Kunstenaar Jan van Gemert kreeg indertijd de opdracht de beeldengroep alvast te restaureren. Toen vervolgens kerkbestuur en armbestuur besloten om de beeldengroep naar de andere kant van de weg te verplaatsen maakte Jan daartegen bezwaar. Dat was niet omdat ‘de Vlucht’ dan in de verkeerde richting zou koersen, maar vanwege het feit dat de beeldengroep aan de andere kant van de weg (‘op ’t noordwesten’) veel meer te lijden zou hebben van het weer. De bezwaren van Jan van Gemert werden echter weggewuifd en na de sloop van De Zoete Moeder en de huizen daartegenover, kwam de beeldengroep dus in een keske te hangen aan de overkant van de straat aan de lange gevel van de boerderij die uit Gemerts historie ook wel bekend is als “Het weeshuis van Gemert”.1
Een paar jaar na deze verhuizing nam de heemkundekring het initiatief tot de vervaardiging van een keramische replica van de beeldengroep. Het unieke origineel verhuisde toen naar een veel veiliger plek (de kerk), terwijl de weerbestendige replica aan de boerderij kwam te hangen, in een door de buurtschap gemaakt eikenhouten straatkèske.
Sindsdien ‘zitten’ we alleen nog maar met de vluchtrichting. Een oplossing zou kunnen zijn om indachtig de oud-testamentische “Vlucht naar Egypte”, de beeldengroep op deze locatie voortaan aan te duiden als “De Vlucht naar Gemert”. De geschiedenis van de boerderij lijkt daarmee ook geheel in overeenstemming. Ongeveer drie eeuwen geleden werd de boerderij op deze plaats aan het R.K. Parochieel Armbestuur geschonken met de intentie om de opbrengsten daarvan te bestemmen ten behoeve van de Gemertse wezen…
Afgelopen zomer kreeg de ‘wezen-boerderij’ aan de entrée van de bebouwde kom een helder accent met zandlopers in wit en zwart: de kleuren van Gemert! Het aan de lange gevel daar hangende straatkèske van Jozef die Maria met het kind op de ezel de Vrije Heerlijkheid Gemert binnenleidt, verbeeldt daarmee nog beter een geslaagde Vlucht naar Gemert!

NOOT:

1. Peter van den Elsen, De weeskinderen van Gemert, Gemerts Heem 1994, blz.35-41.