GH-2001-04 Óp èn nír no de skool

Riet Donkers-van den Acker

(dialectspelling W.J. Vos)

 ’t Gí tíggeworreg zo dik óvver ambáchtelek wèèrk. Waj zaoge vruuger nie anders: iejt maoke mí d’r haand èn wa kléén gerízzep, anders han ze niks.

Twímol daogs óp èn nír dùr de Gímmerse straote kónne waj dè allemol bekiejke 1. Um goewd half zeuve – ’n pár dikke botteramme in de tès – kwaome waj uurst langs de boeren aojt de Deel, die mí dikke straole de romme in d’n ímmer mólke. Dan wejter de Deel in stón de mölder al te kiejke wor de winkd stón. Toon Pénnengs, d’n bákker 2, kwam steevaast ‘ne mutserd aojt de mejt trékke um d’n oove nòg wa óp te stooke.
In ’t Kraojsánd waoren Truus èn Grárdá Mikkers 3 de gruunte- èn fraojtkaar al án ’t laoje, ok in de winter as ’t nòg dónker waor. Lien Hèèj 4 wás ok al wákker. Tòch waore dan baj veul mènse de vènsters nòg deecht.
In de Haagééjk ha Lien Put 5 d’re winkel al oope. Ze kwam aojt de zésuuremis èn dan koonde al terèècht. In de Niewstraot, baj sméd Verhoewve 6, stón alles in vuur èn vlaam, dor worde al mí ejzer gerammeld, már ge maocht nérges nie bliejve ston want dan kwaomde te laot in de kéérk. We blívve goewd án de rèchse kant want al was ‘r nie veul verkaër, ’t waor tòch óplétte. Baj bákker Berkulin 7 rook ’t zo lèkker, ’t wátter kreegd’ in oewe mónd, már dè wás mendínnen óvver as ge in de Kérkstraot baj Frunte 8 langskwaomt, zo stónk ’t ‘r no laër.
Klòkke zeuve, òf iejt aër, waore we in de kéérk. Sóms waor dè ‘nen hílle zit, már d’r waoren aald ’n pár nónnen um óns in de gátter te haawe.
No de mis óp ‘nen drieklèts 9 no zuster Bergit 10 mí de botteramme. We kwaomen uurst nòg langs sméd Krómmenèkker 11. Die ha pas e grout vuur. Um óns aëtlust nòg wa óp te wékke, mósse waj nòg langs twaë bákkers, V’n Ínbèèrge èn Van Tóngere 12. Zuster Bergit stón óns al óp te waachte mí ‘ne mour kòffie òf wat ‘r vùr dùr moes gon. Haët wás ie wél. Alle aojthoeke van Gímmert waore vertíggewordegd. De Groeskaojle, aachter aojt de Paandeler, de Broekstraot, de Deel èn de Kampe, de Doonhèèj èn va Kòks.
No d’n botteram rèècht no de spùlpláts. Waj waoren dan dik d’n uurste. Lèkker tikkertje doen mí ‘ne slinger (‘kierie-je-án-de slinger’) hèrs èn dwèrs óvver de haël spùlpláts. Ge waort wír aojtgeraosd as ge de klas in móst tòt half twèèlf.

As we no haojs gónge, kónne we d’n andere kant van de wég goewd bekiejke. ’t Begós al mendínne baj Van Tóngere, dor rook ’t zo lèkker èn ge had dan mee al wír hónger. Tígge Sintreklos èn Kòrsmes stón d’r zoveul skons aojtgestald. Baj slejter Rémme 13 bén ik nòg noojt nie binne gewíst, wél baj Wèrtse, de mèlkboewr 14, want die verkaocht ok án haojs. We kwaome langs d’n Boerenbónd 15 èn dor keeke we dik òf ónze vádder òf d’n buurman sóms daor wás mí de kaar, dan mönde we meerèèje. We kwaomen ok langs De Kejzer, sóms stónne d’r ’n pár outos èn die mósse goewd bekeeke worre. Dè wás toew nòg ’n bezienswaordeghajd. Baj Janse 16 waore ze dik tunnekes biejr án ’t lòsse, èn waj már hoopen dèt ‘r ’s zon tunneke de kant van de straot óp zò rólle. Jaones Bèkkers 17 zaogde veul mí keeste sjouwe vól gruunten òf fraojt. Die gónge mí d’n báktranspòrtfiets no de klante. Nölleke Beeke 18 stón dik in ’t dùrgebónd; òf ie zèèlf rokte weet ik nie, wél dèt ie alles verkaocht wa te rooke wás. Baj Kandelaors, de snèèr 19, zaot ‘r leecht iemes mí gekraojste baën óp tòffel um de triejgdrèùj aojt de klaër te haole. Baj kapper Voogels koonde ok zoue no binne kiejke. Sééjkes, nèèjmesienes èn skoewn 20, die han aald ánloup. Baj De Gaowe Lùw 21 liejpe van die platneusheundjes roond.
Dan kwaomde in de Kérkstraot baj de Kaorst 22. Wan bedrejveghajd! Dor worde wa gelaojen èn gelòst. Ge koond dor ok aachterum d’n Bonnegang (òf ’t Kaorstegèèngsken) in. “f dor ok nòg mènse wonde, weet ik nie. Ik bén ‘r noojt nie wízze kiejke. Dan kreegde driemol Wejn, uurst d’n boek- èn kantoorboekhandel, dan de haojshawdeleke artiekele, dor wír naëve Hotèl De Kroon. Grádje Haorste wás ánneemer 23, dus ok veul bedrejveghajd. Jòs Koole Sánnietèèr 24 toen al, elaën ’t woord kéénde waj toew nòg nie. Baj kèùster Van de Wèrf 25 koonde terèècht um ’n haajlege mis te bestélle, már ok vùr kárse èn devoosielichjes. Óp d’n hoek ha Klímmènt z’n kapperszaok 26.

In de Niewstraot, óp d’n anderen hoek, wonde sláchter Gèrrets 27. ’t Vlís worden ‘r oopenbaar aojtgebínd, zo goewd as gehákt drèèjen èn zult maoke. ’t Góng ‘r nètjes no toew, már tòch stónne waj daor már zèlde stil. Naë, dan Frènske Dónkers, d’n drogist 28, as dor dieje grouten héngst óp straot stón, in toom gehaawe dùr Jan van d’n Broek, òf as ie óp de waoge mós, dan stónne de skoljoong mí gruupkes te kiejke. De drogisterééj mósse waj ok nòg al ’s binne. Dè dínne we gaër want van Ketos 29 kríggen we nògal licht ‘nen bròk, bevobbeld kètjesdròp. Alles wat ‘r án die rèchse kant wonde, ha wél ’n bedrejfke òf handel. No Joo van Eupe 30 mönde waj alle jaor ‘ne kaër hín um klaër te gon paase vùr de kindhajdsóptòcht. As ge d’r vlug baj waort, mönde nòg aojtkiejzen ok. Annèt èn Merie van de Linde 31, han klírázzie, stòffen èn ok ’n hoedezaak. Van Gènd èn Loos ha toew nòg már aën p.k. Bákker Rojmans ha aald zoveul lèkkers in de eetelaazje ston, ’t zien elaën al dí oewe maog umdrèèje. Juuweliejr Rejne 32 kríg ok nòg wél wa ándaacht. Már umdè ge hónger had, liejpte tòch már wír gaow dùr. Dan hadde Van Brussel, al wír ‘nen bákker, èn dan kwaomde óp d’n hoek langs Pikwalle 33; die ha vanalles: braëkgoewd, snoep, rookgerèèj èn dingen um de boel te versiejre.
Baj Jan Bras 34 án de Haagejk, kónne waj in de zommer óns lindebluumkes kwejt. Dor verdiende waj óns kérmesgèld mí. De mooj skoentjes baj Strejbòsse 35 kríggen ok de noddege ándaacht. De skonste eetelaazje wás aald die van Mikkers, wa die vèrregmákte, dor stóm oew kénderverstaand host baj stil. Haël wa tejd hébbe waj mí óns neus tígge die kléén eetelaazje geston. Mí Posse, mí Sintreklos òf Kòrsmes, èn dè allemol in sjeklaa. De vòlgende wás Van Lankvèld, fietse èn nèèjmesienes. Leejo èn Nèlleke va Kòl 36, alwír ‘nen bákker. Piet Paëters 37, de fietsemaoker, dor mósse waj hín mí ónze kepòtte fiets. “nze vádder èn óns moeder han elaën nòg már ‘ne fiets, dus kwaome waj daor nie veul. Baj Mártens kwaome waj as óns moeder ’t stòpgárren óp ha. “ns moeder kwam in diejen tejd nie zoveul in de Straot. In die kriezesjorre ha niemes nie veul aojt te gaëve. “ns moeder kwam místal elaën sóndes már in de Straot. Zoue sukkelde waj óp haojs án.

Toch han we nòg laang nie alles gehad. De vòlgòrde zal wél nie híllemol klòppe, már in ’t Kraojsánd hadde nòg ’n stél kefees, ‘ne klírmaoker, ok wír mí de baën óp tòffel. De pèèrdesláchter 38 nie te vergaëte, èn Jan de Vòs mí z’n busónderneemeng 39. Èn Jan de Klant 40, ónzen bákker in dien tejd. Dor mósse waj géést gon haolen as óns moeder zèèlf mik bákte. ’t Ròggebroud, dè ónze vádder bákte, dor wás gínne géést vùr noddeg. Ónze vádder ha aald zonne pindòl van díg in de kèlder ligge van de vùrrege waëk.
Dan waore waj óp d’n hoek baj Jaones Versteege 41 án ’t kèske. Die wás ok al wír klírmaoker, már haj hiejl ok kefee èn d’n tram die stòpte d’r. Dan hád ie ok nòg ‘nen danszaol, már gedanst hébbe waj d’r kwèlk. Die pláts wás óns bítter bekéénd van ’t rozzekrans bidde vùr Sèffe as die wír ’s bediend waor. Místal twaë kírres in ’t jaor, driej aovende, driej rozzenuudjes. Aojtaajndelek góng ze tòch nòg doud kòrt vùr d’ren hónderdste verjaordág, zon físt hé ze óns nie mír gegeund.
Uurst kwaome waj nòg langs sméd Van der Wejst 42. Mártien va Kèssel ha ’n táksiebedrejf èn Mátje Dénneman lapte de kepòtte skoewn óp. As waj wír ’s ’n riemke van óns skoewn kepòt han, ha haj dè gaow verhólpe. …fkes ónder ’t nèèjmesien èn waj kónne wír vort no skool of no haojs.
Dan kwam de bekéénde boerderééj van Juppe èn Nèlle, òf aajgelek van Sèffe 43, want ok al wás ze bekant hónderd, ze kómmendeerde nòg alles. Ze góng saoves nie te béd vùr de koej óp stal stónne. Ok midden in de zommer nie. As we de Tiejn Gebooj 44 vùrbaj waore, wonde daor de daames Smieth. Die han snoep vùr ‘ne sènt èn die brèèjde zòkken èn kawse tíggen ’n vergoedeng. Dor naëve ha Dirk va Kèssel z’nen handel in sie-gaore. Dor hadde ok de wég no ’t Slötje. Wat ‘r dan nòg kwam wás óns allemol bekéénd, dè waor nèt as taojs.

NOTEN:

1. Riek ging van 1933-1939 naar de Nazarethschool vanuit de Deelse Kampen.
2. Bakker Pennings, hoek Deel – Pandelaar achter ’t kèske. Huis en bakkerij zijn geruime tijd na de oorlog afgebroken om de uitgang van de Deel te verbreden.
3. Mickers, aan de rechterkant van het Kruiseind als men richting kerk liep. Het huis met luiken, schuin tegenover ’t Kèske, waar achterom groenten werden verkocht, staat er nog steeds.
4. Zelfde kant van het Kruiseind, iets verder op.
5. Hoek De Haag – Haageik.
6. Tegenover de uitmonding van de Molenstraat.
7. Het pand tussen de pettenfabriek van Jos van Elten, nu verdwenen en het oude gasthuis, waar later de fritestent van Van den Acker was gevestigd, inmiddels ook verdwenen.
8. De leerlooier, net voorbij het ‘oudste huis’ uit 1677, vroeger Vogels, links van het Fruntegèèngske.
9. óp ‘nen drieklèts: op een drafje.
10. Nazarethschool.
11. Smid Rein van den Crommenacker, Binderseind.
12. De bakkers Van Eenbergen en Theo van Tongeren aan het Binderseind. Van Tongeren aan dezelfde kant als de Nazarethschool.
13. Komende vanaf de Nazarethschool, restaurant pizzeria ‘Al vesuvio’, Binderseind 24.
14. Vroeger een boerderij vlak bij de straat, waar nu, verder van de straat, het grote winkelpand staat, dat onlangs een nieuwe klassieke gevel heeft gekregen (G.Werts).
15. Waar nu de Rabobank staat.
16. Toen Borretplein, nu Ridderplein.
17. Groentewinkel Bekkers, nu Café De Landman.
18. Tabakswinkel voorbij Bekkers.
19. Kleermaker Kandelaars, Ridderplein.
20. Seijkens, naaimachines en schoenen, idem.
21. De Gouden Leeuw, nu Ridderhof.
22. Corstens, nu bloemisterij ‘Johanna’.
23. Aannemer Hendriks, Kerkstraat.
24. Jos Colen Sanitair, loodgieter, Kerkstraat.
25. Koster van de Werff, Kerkstraat.
26. Kapper Clement, hoek Kerkstraat – Virmundtstraat.
27. Slager Gerrits, hoek Virmundtstraat – Nieuwstraat, later Slagerij Brouwers, nu Van Rijssel.
28. Drogisterij ’t Hert, Nieuwstraat. Frans Donkers verkocht ook veeartsenijmiddelen en hield een kampioendekhengst, Bombo geheten.
29. van Ketos: van Cato (na een voorzetsel krijgt een naam eindigend op een klinker een naamvals -s).
30. Jo woonde in het nu witte huis waar later dierenarts Van Bommel zich vestigde met de gevelsteen van Toon Grassens, Nieuwstraat 25.
31. Later Schijvens Mode, Nieuwstraat 31.
32. Juwelier Reijnen, hoek Grootmeesterstraat – Nieuwstraat, tot voor kort drogisterij ”t Kruidvat’.
33. Bakker van Brussel en de winkel van Van Berlo (alias Pikwal), resp. voor en op de hoek Nieuwstraat – Molenstraat.
34. Jan van den Elzen, net voorbij Café Ermers, hoek Molenstraat – Haageijk; beide panden nu afgebroken en vervangen door een parkeerterrein.
35. Schoenmaker aan rechterkant van de Haageijk, komende van de kerk.
36. Afgebroken, waar nu de uitmonding van de Vondellaan is.
37. Nu fiatgarage Peeters, Kruiseind.
38. Paardenslager Snijders, Kruiseind, in het voorste van een rij witte huizen, rechts, komende van de kerk.
39. Jan Vos, oudoom van redacteur W.J. Vos. ‘Janoom’ was de eerste (?) Gemertenaar die een paar bussen bezat. Tot lang na de oorlog had hij in het tweede pand, naast slager Snijders een tabaks- en snoepwinkel, tot hij naar de overkant verhuisde en daar de winkel voortzette tot op hoge leeftijd.
40. Bakker van Zeeland, nu shoarmazaak, Kruiseind.
41. Nu dansschool Van Esch, Kruiseind 87.
42. Naast de dansschool, de Deel.
43. De boerderij van Van den Elzen, aan de rechterkant van de Deel komende vanaf het kèske, tussen Denneman en het huis van Mies Jagers, de architect. Jup en Nel waren broer en zus.
44. ‘De Tien Geboden’, een rij huizen uit de eerste helft van de 20ste eeuw, gebouwd van dezelfde rose betonsteen als het kèske op de hoek van de Deel – Pandelaar.