GH-2000-04 Mughof genoemd naar plant

Ad Otten

De grote boerderij op de hoek van de Kromstraat en Boekent (Boekent nr.3, pal achter het Hagelkruis) is bij enkele Gemertse bejaarden nog wel bekend onder de naam ‘De Roskam’. Deze naam herinnert aan de tijd dat het voorhuis van de boerderij op deze locatie tevens werd geëxploiteerd als herberg, terwijl in de stal of in de schuur paarden verzorgd en gestald konden worden.
De naam ‘De Roskam’ voor het pand op deze locatie dateert van rond 1800 al gaan de grondvesten van de boerderij veel en veel verder terug in de tijd. Voor het desbetreffende pand is ook een oudere naam bekend.1 Vanaf de oudste vermelding in 1482 tot eind achttiende eeuw luistert de hoeve op deze locatie naar de naam ‘de Mug(ge) hof’. Een intrigerende naam. Een naam ook die gedoemd was om te verdwijnen. Want welke moderne mens wil er nou vertoeven, laat staan logeren, in een herberg genoemd naar één der meest gehate insecten? Bij de laatste vaststelling dringt zich de vraag op of men in voorgaande eeuwen dan wèl gesteld was op de met name in beddesponden zo allerlastigst rondzingende mug? Dat men daar zelfs een woonstede en herberg naar noemde? Nee natuurlijk was dat niet het geval. De Mug(ge)hof moet dus ergens anders naar zijn vernoemd.
Het is (gewoon) het Woordenboek der Nederlandsche Taal (WNT) dat uitkomst biedt. Naast een tweede betekenis voor ‘mug’ (= scheldwoord voor iemand van weinig kracht of talent), wordt daarin nog een, inmiddels volledig in vergetelheid geraakte, derde betekenis voor ‘mug, in ouderen vorm mugge(n)’ gegeven. Het WNT2 wijst namelijk ook op ‘muggen’ als ‘naam van sommige planten, bijvoorbeeld voor ‘welriekende nachtorchis’ (zie HEUKELS, Ned. Volksn. 188).’

In samenstellingen met mug wordt verder nog gewezen op:
1) muggebeen en/of muggepoot naam voor wilde haver (in Vlaanderen), schrale haver (in Twente), en windhalm (in Groningen: ‘een onkruid op bouwlanden, aldus genoemd omdat op het buitenste bloemklepje eene fijne, wel 11/2 Ned. duim lange witte naald voorkomt’).
2) muggebloem – Vlaamse naam voor de bolderik (Agrostemma Githago)
3) muggenkruid – volksnaam voor de waterpeper (Polygonum Hydropiper)
4) muggenorchis – naaktklier(bloem), handekenskruid (Gymnadenia)
Dit allemaal wetende kan de naam ‘Mughof’ dus weer in gebruik worden genomen! We leven immers in de tijd van de vooruitgang. Dus: Wie kan ons helpen aan zaad van de bolderik, de wilde haver en de naaktklier?

NOTEN:

1. Mededeling van Jan Timmers die onderzoek heeft gedaan naar bebouwing en bewoners van het vroegere Boekent. De naam De Roskam is naar zijn idee ontstaan toen de eigenaar van ‘De Blauwe Kei’ in de Kromstraat ook eigenaar werd van De Mughof op Boekent (dat zijn de kinderen van Simon Penninx). Toen moet, volgens Jan, de herberg annex brouwerij van De Blauwe Kei (in notariële archiefstukken ‘Blauwe Steen’) zijn verhuisd naar de boerderij daartegenover.
N.B. in de eerste helft van de achttiende eeuw was De Roskam nog een aan het Binderseind gevestigde herbergnaam.
2. Woordenboek der Nederlandsche Taal (WNT) dl.9, 1913, p.1193-1195.