GH-2008-02 ’n Gimmerse legende: ’t ontston van ’t monstransbontje 1

Ad Otten

’t Moet zén gewíst óp ’t ánd van de áchttiende ùw. In d’n tejd van pestour Petrus Ecrevisse. Haj waor lid van de Daojtse Ridders èn há in Gímmert ‘nen hílle goeje naom. Toen in 1794 de Franse waore gekòmmen èn ’t kestaël han bezét, waor ie nie gevlucht már gewoon hiejr geblívve baj z’n pròchiejaone.

’t Waor óp ‘nen aovend van ‘ne zommersen dág dè d’n Eekrevis, zo-as ze de pestour nuumde, baj ’t aaw Bontje wiejr geroewpen um die te bediejne. ’t Bontje wonde mí z’n weefke ’n bietjen aachteraf in d’n Bonnegang tígge de Vlojeneengt án. De pestour dít ‘r hínne mí z’ne ‘pixis’2 worin ie aald de hòsties bewaorde. Bontje wiejr bediend, ’t weefke waor wír gereust, èn de pestour góng wír trug no de pasterie. Már middenin de naacht wiejr ie wákker gemákt dùr ’t gebóns van Bontjes weefken óp de deur van de pasterie. Ze kwíkte èn skrùwde tegelejk èn zín dè Bontje waor gestörve èn dè de hòstie èn ’t haajleg olliesel nie gewérkt han want dè z’ne mónd híllemol oope waor gezákt èn dè ze de álleng hòstie nòg aachter óp z’n toong ha zien liggen èn dè ze nie wis wa ze dor naw mí án moes vange.

De pestour skoot in z’nen óvverjas, viejt wír z’ne ‘pixis’ èn góng mí ’t weefke mee no d’n Bonnegang. Èn dor zaot Bontje half óvveránd, már hártstikke dooëd. Mí z’ne kòp aachteróvver in de kusses van de béddekoets èn z’ne mónd waogewejd oope. “Kiekt ‘r már ’s in,” skrùwden ’t weefke èn toen ze dè meepesant ok dín, zétte ze d’r allergrotste ooëgen óp èn begós te lammenteere dè ze naw de hòstie nie mír zág liggen. Die waor ewég. Mí de pestour hé ze nòg gekeeken ónder de tejk3 már nérgend gín hòstie nie. De pestour stéélden ’t weefke zoveul mùggelek gereust èn zín dè Bontje hoe dan ok wél in d’n hímmel zò

kòmme. Már ’t weefke wis nie wa ze d’r van moes dénke. D’n állenge naacht hag ’t gespokt roond ’t haojs, zín ze. Aojtaajndelek is de pestour tòch már óp haojs án gedon. Már haj waor nòg már kwèlk4 baojten òf ie zág iejt beweegen èn ewégskiejte tusse de bonstaëk. ’t Waor – èn haj wis ’t zeeker – ’t waor ‘nen ‘baorleken’ duuvel. D’n Eekrevis ha de tíggeworreghajd van gíst um mendínne ’n kraojstaëken te maoke in de richting van d’n duuvel èn d’n duuvel bog toen híllemol veuróvver èn begós in d’n Bontaojn óvver te gaëven èn ’t leek wél òf ie nie mír óp kós haawe mí spawe. Èn de pestour die stón daor már kársrèècht as ’n standbíld èn ie mákte ’t aën kraojstaëken no ’t aander. Z’n haor waore rèècht óvveránd gon ston èn die wiejren óp dè memènt (sanderendaogs kós iederaën dè ok zien) in ínne kaër skeenwit. Toen d’n duuvel no ’n tejdje aojtgekitst waor, neej ie ‘r aojt mí z’ne stárt tusse z’n bókkepooëte zónder nòg no d’n Eekrevis um te dèùrve kiejke. Nòg ífkes is de pestour as bevrorre bliejve ston vurdèt ie góng kiejke òf ‘r tusse ’t bráksel van d’n duuvel miskien stukskes hòstie laoge. Már haj ha in d’n dónkere niksnie kanne vinge. Mí z’ne lígge ‘pixis’ is ie toen wír óp de pastorie truggekòmme.

’n Pár waëke látter stón ’t wíwke van Bontjes óppernééjt baj de pasterie óp de stoep. Ze ha ’n mèèndje baj d’r mí bontjes, már ’t waore gín gewoon bontjes. “Naw moete tòch ’s kiejke,” zí ze tígge de pestour. “Óp al dees bontjes ston kléén mónstrènskes. Kiekt zèèlf már.” De pestour die keek èn die zág ’t toen ok: èlk bontje getaëkend mí ’n daojdelek mónstrènske! De pestour besèfte mendínne dè d’n duuvel in die naacht worin Bontje waor gestörve dus tòch de hòstie van z’n toong moet hébbe geháld, èn die toen ha ópge-aëte èn t’rnoo dùr al die kraojstaëkens in d’n Bontaojn die ok wír aojt ha moeten braake. Dèt ‘r toen án de bonneplante, wor ie tíggenán gekitst ha, allemol bontjes kwaome, getaëkend mí ´n mónstrènske, vóng ie ´n wél haël biezónder taëken van boove. “´t Zén haajlege bontjes,” moet ie toen tíggen ´t wíwke hébbe gezíd, “slo ze már goewd gaaj6!” ’t Wíwke hé toen aën bontje án de pestour gegívve dèt ie nòg haël laang moet hébbe bewaord in ‘nen apárte ‘pixis’ mí ’n briefke woróp stón: ‘phaseolus sanctus’. Wor ’t geblívven is, dè wít gín man, már

dè is ok nie èrg want Bontjes wíwke zétten in d’r höfke èlk jaor óppernééjt vort van die haajlege bontjes èn no ’n pár jaor ha ze d’r al maande vól af, èn naw, dik twíhónderd jaor látter, kaomde ze vort óvveral teege.

In de zommer van 2007 hé Diny Pennings van d’n Blaowe Kèèj ’t haajleg bontje wèl tienduuzend kírre aojtvergrot in klèèj én dè hébbe ze toen van baj Diny’s aojt de buurt, in ’n kèske aojtgestaald áchter de trállies. Èn… d’r kòmmen ok nòg twaë ‘haajlege bontjes áchter de trállies’ in d’n Bonnegang, want daor is ’t mí diejen aawen duuvel ròjm twíhónderd jaor geleejen allemol begónne.

Dan moete nòg weete dè ge mónstransbontjes èlk jaor nie vùr de vírtiende maj (òpBonman)6, de fístdág van d’n haajlegen Bonifatius (de léésten ejshaajlege), in de grónd moet stòppe, anders hédde veul kans dè ze zalle bevriejze baj ’t aojtkòmme. As ge in de zommer de vòrse mónstransbontjes okst, dan zaalde gaow genoeg mèrke dè ze in de soep òf ok gewoon gekokt verèkkes lèkker zén. Èn dè héb oew allemol te danken án ‘nen aawe kwèlk7 geworren duuvel.

NOTEN:

1) monstrans = gouden of zilveren versierd vaatwerk, waarin een heilige hostie op zichtbare wijze ter aanbidding wordt ‘uitgesteld’.

2) pixis = metalen busje, minstens van binnen verguld, voor het bewaren van hostie of heilige olie.

3) tejk = overtrokken en doorgestikte bovenste deken.

4) kwèlk (hier) = nauwelijks.

5) slo ze már goewd gaaj = ben er maar zuinig op.

6) Bonman = 14 mei, feestdag van de H. Bonifatius, de laatste van de ijsheiligen.

7) kwèlk (hier) = onwel

Met dank aan Wim Vos voor adviezen en de correcte Nieuwe Gemertse Spelling [NGS].

Bekijk PDF